Het voorbije joodse dordrecht
Adolf Bargeboer en zijn
gezin: compleet vermoord
 |
Een luchtopname van de stikstoffabriek nabij de Zeehaven, gefotografeerd in de jaren dertig. |
In Dordrecht zal hij geen blijvende indruk achtergelaten hebben; daarvoor woonde hij er te kort, nog geen jaar.
Ir. Adolf Bargeboer, een werktuigkundig ingenieur, kwam in 1919 in Dordrecht wonen. Hij was in 1918 afgestudeerd aan de TH in Delft en kreeg in Dordrecht zijn eerste baan: hij ontwierp toestellen en installaties voor de NV Stikstofbindingsindustrie Nederland, een onderneming in wording die in 1920 in bedrijf kwam in het Zeehavengebied en die natriumcyanide ging produceren.
Bargeboer had Dordrecht toen alweer verlaten. Op 30 december 1919 vestigde hij zich in Amsterdam, in de Jan Luykenstraat op nummer 47 huis. Zijn Dordtse periode heeft slechts tien maanden geduurd.
Desondanks wordt op deze Stolpersteine-website aandacht aan hem geschonken. Bargeboer was namelijk joods en is in de Tweede Wereldoorlog vermoord, in Auschwitz, samen met zijn vrouw Martha Cohen en zijn dochter Louisa Bertha, op een en dezelfde dag: 24 september 1943.
 |
De Dordtse archiefkaart, voor- en achterzijde, van het gezin Bargeboer. |
 |
Ir. Adolf Bargeboer, op een foto die is gemaakt door Franz Ziegler |
Groningen
Bargeboer is een Groninger. Hij is geboren in Winschoten, op 15 april 1893, als zoon van Sara de Vries en Abraham Bargeboer. Zijn vader, zo meldt de website ‘Joods Monument’ (JM), was sigarenfabrikant. Hij was als zodanig “een der eersten die de machinale fabricage in Europa toepaste en nieuwe vindingen op dit gebied deed”. Adolf bezocht eerst de 3-jarige hbs in zijn woonplaats, daarna de 5-jarige in Groningen. Aansluitend ging hij in Delft studeren.
In Dordrecht bekleedde hij zijn eerste functie. Aanvankelijk woonde hij vanaf 29 januari 1919 op het adres Vrieseweg 45 rood (nu 83; naast de ingang van het Vriesepoortshof), op 6 oktober 1919 verhuisde hij naar de Groenmarkt, naar nummer 40 (nu: 54). Hij bleef er slechts kort, aan het einde van hetzelfde jaar verhuisde hij naar Amsterdam.
Ook in die stad verbleef hij maar even. Maar hier ontmoette hij wel Martha Cohen, geboren in Amsterdam op 20 augustus 1895, met wie hij op 27 juli 1920 trouwde. Hij was inmiddels 27, zij 24. Haar ouders waren koopman Louis Cohen en Bertha Salomon. In april 1921 vertrokken Adolf en Martha naar het Zwitserse Neuenegg, maar na enkele dagen keerden ze alweer terug naar Amsterdam.
Van 1920 tot 1923 verbond Adolf zich aan de Galak Condensed Milk Company in Rotterdam, meldt Digitaal Joods Monument (DJM). Daarna vestigde hij zich in deze woonplaats als zelfstandig ingenieur. Hij “ontwierp en ontwikkelde onder andere machines voor de sigarenfabricage”. Het echtpaar ging wonen in de Prins Hendrikstraat, op nummer 9b. Hier kregen Adolf en Martha drie kinderen. Als eerste verscheen op 18 januari 1922 Bernard. Hierna werd Hannie Sonja geboren, op 4 december 1923. Zij overleed al na 1 maand, op 25 januari 1924. Louisa Bertha kwam ter wereld op 15 april 1925.
 |
Na Dordrecht volgde Rotterdam, waar Adolf en zijn echtgenote Martha drie kinderen kregen. |
 |
De eerste woning die Bargeboer in Dordrecht betrok, was die op huidig nummer 83 (voorheen 45 rood) van de Vrieseweg; daarna verhuisde hij, per 6 oktober 1919, naar de Groenmarkt, naar nummer 40 (nu: 54), ook weer voor korte tijd. |
Scheveningen
Eind 1926, officieel per 18 oktober, werd Den Haag de nieuwe woonplaats voor het gezin. Het adres werd Scheveningscheweg 112. De verhuizing zal ermee te maken hebben dat Adolf directeur werd van de NV Dikkers en Bargeboer, in Scheveningen. Als zodanig, meldt Joods Monument, “leidt hij het researchlaboratorium van deze maatschappij, welke zich bezighoudt met technisch wetenschappelijk speurwerk in het algemeen en pionierswerk in het bijzonder”.
De firma werkt samen met “vele der belangrijkste Nederlandse en buitenlandse industrieën, waarbij vele nieuwe constructies en procédés werden ontwikkeld. Speciaal op het gebied der centrifugaalpompen en verbrandingstechniek der vloeibare stoffen werden o.a. in den laatste tijd nieuwe vindingen gedaan. Vele van de nieuwe hierbij gebruikte beproevingsmethoden werden door ingenieur Bargeboer ontwikkeld en de inrichtingen hiervoor werden in eigen laboratorium vervaardigd. Talrijke technische ontwerpen werden door hem in binnen- en buitenlandse vakbladen besproken. Uit hoofde van zijn beroep bezocht hij vele malen het buitenland.”
Het plechtige, ouderwetse Nederlands verraadt het al: Joods Monument citeert hier uit een artikel. Het is gepubliceerd in het Biografisch Portaal der Nederlanden, “vermoedelijk” in 1939. De foto die DJM er van Bargeboer plaatst, is afkomstig van de website van dit portaal en gemaakt door Franz Siegler. Gemeld wordt nog over Adolf dat “literatuur en muziek zijn grootste ontspanning vormen” en dat hij lid is van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs.
 |
In Den Haag kwam het gezin daarna te wonen aan de Scheveningseweg, op nummer 112, |
Films
Opvallend is dat zich in de collectie van het Joods Cultureel Kwartier in Amsterdam vakantiefilms van de familie Bargeboer bevinden, die klaarblijkelijk bewaard zijn gebleven. Zij zijn gemaakt in de periode 1936-1940. Via deze link is te zien wat de filmpjes zoal tonen. Om een indruk te geven, hier enkele, willekeurige voorbeelden:
1. Amsterdam, Nicolaas Kerk, Montelbaanstoren, Waterlooplein, jodenbuurt, straathandel, Nieuwmarkt.
2. Kleur: schaatsen Nederland, winterbeelden.
3. Zeeland, Middelburg, Veere, Zierikzee, Goes.
4. Padvinderij, kamperen.
5. Vakantiebeelden buitenland, afgewisseld met close-ups van familieleden.
6. Vakantie Zwitserland, bergwandelingen.
7. Kleur, New York, Amerika, beelden vanuit het vliegtuig.
8. Met de auto door de VS.
Van dochter Louise Bertha is op Joods Monument een foto gevonden. Toegelicht wordt daar dat zij in het cursusjaar 1941-1942 in de vierde klas zat van de afdeling Gymnasium van het Joods Lyceum in Den Haag. Deze school werd op 15 oktober 1941 geopend in de Fisherstraat, op nummer 135. “Na bevordering”, vervolgt de site, begon Louise, die als roepnaam Loekie had, in het cursusjaar 1942-1943 in de vijfde klas van Gymnasium β. Deze gegevens zijn alle afkomstig uit het boek Slotakkoord der kinderjaren. Herinneringen aan het Joodsch Lyceum Fisherstraat Den Haag 1941-1943, in 2003 gepubliceerd door Wally de Lang.
 |
Alleen van dochter Louise Bertha is een persoonsfoto gevonden. |
Vermoord
Tijdens de Holocaust is het complete gezin Bargeboer vermoord. Vader Adolf, moeder Martha en hun kinderen Bernard en Louise Bertha zijn tegelijk omgebracht, op 24 september 1943, in Auschwitz. Zij zijn respectievelijk 50, 48 en 21 en 18 jaar oud geworden. Op de website van DJM zijn alleen persoonsfoto’s van Adolf en dochter Louise te vinden, die hier worden getoond.
Op de site wordt, op basis van gegevens van het NIOD (Nederlands Instituut voor Oorlogs- Holocaust- en Genocidestudies) in Amsterdam, gemeld dat Adolf “in verband met de dreigende deportatie” nog heeft geprobeerd een doopbewijs te bemachtigen voor zijn vrouw, de twee kinderen en voor hemzelf. Met deze vervalste documenten hoopten zij hun joodse afkomst te verhullen.
“De Rijswijkse predikant Jan Mari van Veen (1905-2000) werd bereid gevonden de geantedateerde documenten te verstrekken.” Dit werd echter ontdekt, met als gevolg dat “allen werden ingesloten in het Oranjehotel in Scheveningen. Van Veen werd door het Landesgericht veroordeeld tot 1 jaar gevangenisstraf en het gezin Bargeboer werd overgebracht naar de strafbarak in Westerbork”.
Vanuit dit doorgangskamp gingen zij hun dood tegemoet.
 |
De overlijdensaktes voor de vier gezinsleden Bargeboer, na de oorlog opgemaak, op 23 december 1947. |
< Terug naar index 'Verhalen over het voorbije joodse leven in Dordrecht'
