Het voorbije joodse dordrecht
Dordtse Nanette Gazan overleeft de
Holocaust en vertrekt naar de VS
 |
Nanette Gazan, gefotografeerd in de studio van Foto Beerman op het Vrieseplein. |
Het heeft weinig gescheeld of de Dordts-joodse verpleegster Nanette Gazan zou onbekend zijn gebleven, verdwenen in de mist van de geschiedenis.
De Dordtse archiefonderzoekster Erica van Dooremalen heeft Nanette dit lot bespaard. Zij ontdekte tussen de duizenden nagelaten glasplaten en foto’s van de Dordtse fotografen vader en zoon Hermanus Gerardus Beerman, zetelend op het Vrieseplein, een portret van ene zuster Gazan, werkzaam bij de Ziekenverpleging in Dordrecht.
De foto is gemaakt op een opmerkelijk tijdstip, namelijk midden in de Tweede Wereldoorlog, op 5 augustus 1943. De jodenvervolging was al volop gaande, desondanks bracht Nanette Gazan kennelijk de durf op om te blijven werken.
Van Dooremalen attendeerde de redactie van deze Stolpersteine-website in mei 2025 op de afbeelding, tachtig jaar nadat de oorlog was beëindigd. Research bracht vervolgens aan het licht dat Nanette de Holocaust heeft overleefd, en niet alleen zij: ook haar ouders en haar echtgenoot Floris Kirchner is dat gelukt. Haar broers Willem Johannes Gazan en Johannes Christiaan Karel Gazan redden het niet. Zij kwamen om.
In dit verhaal: de lotgevallen van Nanette.
 |
Nanette is in Dordrecht geslaagd voor het diploma A voor Ziekenverpleging, meldt de ‘Dordrechtsche Courant’ op 22 oktober 1943. |
 |
In de oorlog trouwt Nanette op 26 augustus 1944 in Bussum met Floris Kirchner, maar op 5 juni 1945, na de bevrijding, heeft er een huwelijksbevestiging plaats. Klaarblijkelijk was het eerste huwelijk niet officieel. |
Drie kinderen
Nanette is het eerste kind dat Willem Adriaan Gazan kreeg met Maria Johanna Lechner – in Bussum op 18 april 1917.
Haar ouders waren een jaar eerder, op 20 januari 1916, getrouwd in Schiedam, de geboortestad van Maria. Zij, geboren op 27 april 1891, was 24 op de bruiloftsdag; hij, geboren in Rotterdam op 26 augustus 1884, al 31. Zijn vader Willem was directeur van de tabakshandel Gazan & V.d. Linden in Amsterdam.
Na Nanette kreeg het echtpaar nog twee kinderen, ook in Bussum. Willem Johannes verscheen als eerste zoon, op 9 augustus 1919; Johannes Christiaan Karel werd de tweede op 16 maart 1924. Zij kregen allebei roepnamen, respectievelijk Bob en Jan.
Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog verhuisde Nanette volgens de Dordrechtsche Courant (DC) van 5 november 1941 vanuit Bussum, waar zij had gewoond aan de Gooilandscheweg 20, naar Dordrecht, om daar te gaan werken in de zogenoemde Ziekenverpleging. Dit ziekenhuis bevond zich op de hoek van de Ceramstraat en Bankastraat, heette officieel Vereeniging tot Ziekenverpleging en werd ook wel de Dordrechtsche Ziekenverpleging genoemd.
Nanette, wonend op nummer 49 van de Ceramstraat, was er in opleiding. Op de gemeentelijke woningkaart van dit adres staat haar naam abusievelijk geschreven als Nannette, en haar Bussumse straat al even abusievelijk als Gooilanderweg. Twee jaar later, op 22 oktober 1942, berichtte de DC dat N. Gazan behoorde tot de zusters die waren geslaagd voor het diploma A voor Ziekenverpleging. Nog eens twee jaar later trouwde Nanette in haar geboorteplaats Bussum met Floris Kirchner, op 26 augustus 1944.
Kennelijk moest dit huwelijk, zo midden in de oorlog, in het verborgene blijven, want kort na de oorlog meldde het echtpaar zelf in een kleine advertentie in de Gooische Klanken van 29 mei 1945, dat er “ten gemeentehuize te Bussum op dinsdag 5 juni om 11 uur een huwelijksbevestiging” zou plaatsvinden. “Aldaar” kon men het echtpaar na afloop komen “gelukwenschen”. Het huwelijk was nu blijkbaar officieel.
Vanaf 15 juni zouden Nanette en Floris gaan wonen in huize ‘Inglenook’, gelegen aan nummer 1 van de Bredelaan in Bussum.
 |
 |
Tuinsierkunst
Wie nu was Floris, de echtgenoot?
Hij is een Amsterdammer van geboorte (9 februari 1906) en eveneens joods. Zijn vader is Oskar Adolf Theodor Kirchner, op 1 april 1868 geboren in het Duitse Halberstadt en van beroep leraar. Zijn moeder Mathilde Henriëtte van Lier is een Nederlandse, geboren in Amsterdam op 11 januari 1874.
Op de website van het Digitaal Archief Historische Kring Bussum is te lezen dat Floris twee broers had: de handelsreiziger Jurgen (Amsterdam, 10 mei 1904) en Rolf (Amsterdam, 22 februari 1912). In datzelfde jaar 1912 kwam het gezin Kirchner te wonen aan de Bredelaan 11, dezelfde straat, alhoewel nog geschreven als Breedelaan, waarin Floris decennia later zich samen met Nanette vestigde, op nummer 1.
Het archief meldt verder dat Floris in oktober 1924 met het motorschip De Rotterdam vertrok naar de Amerikaanse stad Freeland in de staat Michigan. In augustus 1930 keerde hij terug naar Nederland met het m.s. De Nieuw Amsterdam. Floris werd tuinarchitect. Het archief stelt dat zich in de jaren dertig op het adres Bredelaan 1 het hoveniersbedrijf ‘Tuinsierkunst Reijers & Kirchner’ bevond.
In de tussentijd overleed de vader van Floris, Oskar. Het gebeurde op 6 april 1926. Hij is 58 jaar geworden.
 |
De vader van de kinderen Kirchner, Oskar Adolf Theodor, stierf op 58-jarige leeftijd in Bussum, |
 |
Dit is Mathilde Henriëtte van Lier, |
Erelijst
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn de beide broers van Nanette opgepakt en afgevoerd.
Willem Johannes is volgens de website Digitaal Joods Monument op 30 juni 1942 overleden, op 22-jarige leeftijd op een onbekende locatie. “Plaats van overlijden onbekend”, staat er. Curieus is dat Willem Johannes, kantoorbediende van beroep, óók wordt vermeld op de zogenoemde Erelijst van Gevallenen 1940-1945. Dit document bevindt zich in de hal van de ingang Binnenhof 1a van de Tweede Kamer, en bevat ongeveer 18.000 namen.
Deze Erelijst is iets gedetailleerder over het lot van Willem Johannes (‘Bob’). Hij blijkt in juni 1942 in het Franse Perpignan overleden, hij was lid van het verzet.
Over zijn broer, de opticien Johannes Christiaan Karel (‘Jan’), zijn meer gegevens beschikbaar. Volgens ‘Joods Monument’ is hij op 2 mei 1945, als 21-jarige, overleden in Rotenburg. Hiermee wordt bedoeld Landkreis Rotenburg in Hannover. Hij is begraven op de plaatselijke Friedhof aan de Soltauerstrasse.
In het Nationaal Archief is een ingevuld naoorlogs formulier te vinden over hem, afkomstig van het Ministerie van Justitie, afdeling Politie, gedateerd 5 juli 1952. Met een pen is daarop geschreven dat Johannes op een ereveld in Hannover is begraven. Als zijn geloof is hier nu ingevuld “EvL” (Evangelisch Luthers), zijn beroep was “optisch reparateur”. Volgens het gemeentebestuur van Bussum, dat het ministerie gegevens verstrekte over bewoner Johannes, was hij vanaf zijn geboorte en dat tot 14 juni 1944, woonachtig aan de Gooilandseweg 20 in Bussum, maar is hij vervolgens “afgevoerd naar Amsterdam, Zwanenburgerstraat 53 hs”.
[Wat zich op dit adres bevond, is nog niet achterhaald. Het blijkt dat meerdere joden er zijn afgeleverd, zie: joodsmonument.nl. Vermoedelijk bevond zich hier een politiebureau.]
 |
 |
Deze foto toont Johannes Christiaan Karel (Jan) Gazan, |
En dit is de andere broer van Nanette, Willem Johannes (Bob) Gazan. Volgens ‘Joods Monument’ is zijn plaats van overlijden onbekend, maar volgens de Erelijst van Gevallenen is hij overleden in of bij Perpignan.
Volgens weer een andere website, die van de Historische Kring Bussum, is hij elders gestorven. Deze site stelt dat hij met Rob Kieviets op 2 juni 1941 vanuit Petten naar Engeland zeilde, maar daar nooit aankwam. |
Huurmoordenaar
Johannes zou overigens volgens de website ‘Digitaal Joods Monument’ zijn verraden, en wel “door zijn beste vriend”. In een aanvullend bericht meldt ene Ralph de Backer daar dat Nanette “een huurmoordenaar opdracht zou hebben gegeven om haar broer te wreken en [om] deze vriend te liquideren”. Wie die vriend is, blijft onvermeld, evenmin is te achterhalen of de wraakmoord is gelukt.
Op de website van de Oorlogsgravenstichting staat nog meer over het lot van de gebroeders Gazan. Willem, ofwel Jan, “zou koerierswerk verrichten voor Prins Bernhard (zogenaamde Zeelandplan)”. Hij is echter rond 14 juni gearresteerd bij het oversteken van de grens met België, bij Putte, “waarschijnlijk na verraad door Christiaan Lindemans (alias King Kong)”. Daarna is hij overgebracht naar Zwanenburgerstraat 53 in Amsterdam, vervolgens gevangen gezet in een strafkamp bij Bremen. Hij is overleden op 2 mei 1945 “aan uitputting in een lazaret [in of bij] Rotenburg, bij Bremen”, al “zijn er nooit stoffelijke resten gevonden”.
Over zijn broer Bob wordt gemeld dat deze “waarschijnlijk samen met een vriend is verdronken bij de overtocht in een klein zeilbootje naar Engeland. Zijn lichaam is nooit gevonden”. Deze versie van de gebeurtenissen verschilt nogal van die van Erelijst. Die rept van een overlijden in Perpignan.
 |
Op dit document van het Ministerie van Justitie staat juist dat Willem Johannes |
Overleefd
Haar twee broers werden oorlogsslachtoffers, maar de overige gezinsleden wisten de Holocaust te overleven. Vader Willem Adriaan Gazan is 78 jaar oud geworden; hij stierf op 26 september 1962 in Bussum. Moeder Maria overleed vier jaar later, op 19 april 1966, als 74-jarige, eveneens te Bussum.
En Nanette?
Zij emigreerde in een onbekend jaar met haar man Floris naar de Verenigde Staten. Floris is daar overleden op 9 juni 1976, 70 jaar oud. Hij is begraven in Providence, de hoofdstad van de kleine, oostelijke staat Rhode Island (179.883 inwoners in 2025). Zijn vrouw Nanette is hierna op enig moment kennelijk verhuisd. Zij is overleden, op 31 december 1990 als 73-jarige, in Hartford, de hoofdstad van de al even bescheiden, nabijgelegen staat Connecticut (121.758 inwoners in 2025), ook grenzend aan de Atlantische Oceaan.
Willem Adriaan Gazan, de vader, 
|
 |
< Terug naar index 'Verhalen over het voorbije joodse leven in Dordrecht'
