Het voorbije joodse dordrecht

Plotseling waren Anna en Lion Bannet
weg, en werd het stil op de Jan Vethkade
* Canadese neef van Jacob Bannet stuurt extra informatie en foto’s
* ‘Mijn moeder en Anna waren vriendinnetjes’

 Anna en Lion Bannet

Lion en zijn zusje Anna, op piepjonge leeftijd.
Foto Yad Vashem

Ze hebben blijkbaar een onuitwisbare indruk gemaakt, de kinderen Bannet.
        Het meisje, de 11-jarige Anna, kon “heel goed rolschaatsen”. En haar broertje, de 15-jarige Lion, “speelde prachtig trompet”.
        De oorlog woedde, ook in Dordrecht, waar het gezin Bannet was neergestreken op de Jan Vethkade, vers uit het platgebombardeerde Rotterdam. Anna en Lion konden goed opschieten met andere kinderen in de buurt. Ze speelden dikwijls met elkaar, joelend plezier makend, misschien wel onbekommerd.
        Maar toen kondigden de Duitsers af dat alle joden van zes jaar en ouder vanaf 3 mei 1942 op hun kleding zichtbaar een zespuntige, gele ster moesten dragen, met daarop het woord ‘Jood’. Ze werden verbijzonderd; het was de inleiding tot de ontmenselijking van de joden.
        Plots was het gezin Bannet uit het straatbeeld verdwenen. Niemand zag Anna en Lion nog, een zware stilte verving hun vrolijke onschuld.
        Waar zijn ze daarna gebleven? Wat is er toch met hen gebeurd, en met hun ouders? Zijn de herinneringen die Dordtse buren kennelijk nog aan hen hebben, aan te vullen?
        Ja, maar slechts met mate.

gezinskaart

gezinskaart

De gezinskaart in het Rotterdamse archief laat zien dat het gezin Bannet, komend uit Groningen, dikwijls verhuisde.
Foto’s Archief Rotterdam


Lompen
De voorgeschiedenis, in het kort: Dina Haagman, geboren in Rotterdam op 5 december 1901, trad op 12 maart 1924 in het huwelijk met stadgenoot Jacob Bannet, geboren op 29 mei 1900. Jacob was een pakhuisknecht, naderhand een lompenkoopman. In de eerste jaren na hun bruiloft woonde het echtpaar in de Helmerstraat, op verschillende adressen: 22b, 24a en 27b. In 1925, op 11 mei, kregen Dina en Jacob hun eerste kind: Lion Joseph. Gedrieën verhuisden ze in juni 1927 naar Groningen, om later dat jaar toch weer terug te keren naar Rotterdam.
        Opnieuw volgde een serie verhuizingen, in de Helmerstraat zelf (20b, 23b en 17b), maar ook daarbuiten. Het rondtrekken eindigde in maart 1936 in de Warmoezierstraat 95.
        Op 14 mei 1940 werd Rotterdam getroffen door een zwaar Duits bombardement, als onderdeel van de militaire overval op Nederland, door de nazi’s. In een kwartier vernietigden de bommenwerpers bijna de hele binnenstad. Volgens Wikipedia raakten zo’n 80.000 mensen dakloos, naar schatting kwamen er 650 tot 900 mensen om.
        Het gezin Bannet vluchtte de stad uit. Ze doken op in Dordrecht, op de Jan Vethkade, een aangename, brede, bijna landelijke straat, met een vijver in het midden, een straat die in de zichtlijn van de Grote Kerk is aangelegd. Op nummer 6 (ook nu nog: 6) betrokken de Bannets een nieuwe woning. Volgens de woonkaart in het Dordtse archief was dit op 7 augustus 1940.

Jan Vethkade

Zo zien de Jan Vethkade en de daarachter geleden Viottakade eruit,
brede straten gelegen in de zichtlijn van de Grote Kerk.
Het gezin Bannet woonde aan de rechterzijde.
Foto Regionaal Archief Dordrecht

        Op de pagina die aan het gezin is gewijd op de website Joods Monument, heeft een bezoeker een toevoeging laten plaatsen, volgens de redactie gebeurde dat al in 2006. De aanvulling houdt in dat het gezin “na het bombardement op Rotterdam in Dordrecht kwam wonen”, en: “Ze zetten er een lompenhandel op.” Dit suggereert dat vader én moeder zich samen in Dordrecht hebben gevestigd. Maar op de gemeentelijke woningkaart staat alleen Dina Bannet-Haagman als bewoonster genoteerd.
        De bezoeker van de website weet nog meer over de Bannets te melden. De biografische aantekeningen zijn zo gedetailleerd dat het vermoeden rijst dat het een voormalige buurman of -vrouw is. “Het gezin had een goed contact met hun buren”, schrijft de bezoeker. En dan volgen die gegevens die al zijn genoemd – dat de buurtkinderen met elkaar optrokken, dat Anna zo bedreven is in het rolschaatsen en Lion in trompet spelen. “Wanneer er Engelse vliegtuigen overvlogen”, herinnert de bezoeker zich ook nog, “probeerden de buren het gezin gerust te stellen.”
        Na de invoering van de jodenster was alles ineens voorbij. Het gezin zocht een onderduikadres en verdween in het niets, de buren onwetend achterlatend.

Anna en Dina Bannet-Haagman, de moeder van Anna en Lion

Anna, enkele jaren ouder.
Foto RAD (nr. 309_113640)

Dina Bannet-Haagman, de moeder van Anna en Lion.
Foto Familiebezit

Hier stond links oorspronkelijk een half afgesneden foto van Anna Bannet, afkomstig uit het Project ‘In Memoriam’.
Naar nu blijkt is de originele foto te vinden in de beeldbank van het Regionaal Archief Dordrecht (RAD).
Op deze foto – behorend tot de zogenoemde Collectie H.G. Beerman, maar gemaakt door een andere, onbekende Dordtse fotograaf – is te zien dat Anna een speldje draagt van een jodenster.
Rechts stond aanvankelijk een afbeelding van haar moeder Dina. Deze is ook vervangen, door de originele glasplaatopname. Archiefonderzoekster Erica van Dooremalen vond de foto in de Collectie-Beerman, alhoewel de fotograaf niet vader of zoon Beerman zelf is. Er zijn per ongeluk ooit foto’s van een andere fotograaf in die collectie beland, wie dat was is onbekend. Moeder Dina is overigens mogelijk op dezelfde dag gefotografeerd als haar dochter: de nummering van de afbeeldingen ligt namelijk vlak bij elkaar: 4711 en 4724. In de collectie heeft deze glasopname nummer RAD 309_110899 gekregen.

Baggerschuit
Wat de gezinsleden is overkomen, is op diezelfde pagina van Joods Monument te lezen: moeder Dina en dochter Anna stierven in de gaskamers van Auschwitz, tegelijk op 26 juni 1943. Hun toekomst is ze er ontstolen. Vader Jacob en zoon Lion hebben de oorlog daarentegen weten te overleven, staat er verder.
        Daarmee is hun lot bekend. Maar wat is er intussen gebeurd? Wat is de vier gezinsleden na ‘Dordrecht’ overkomen?
        Ook dat is in grote lijnen te reconstrueren. In 2015 stuurde ene Jeannette Bannet naar de redactie van Joods Monument enkele gegevens die uitsluitsel geven. Jeannette Maatje Bannet-de Bruine is, voor goed begrip, de echtgenote van Lion Bannet, de trompettist.
        Moeder Dina, deelt Jeannette mee, is na het vertrek uit Dordrecht, met haar twee kinderen een tijdje ondergedoken geweest “op een baggerschuit of in een molen in Amsterdam-Noord”. Daarna verscholen ze zich in het Limburgse Mook, bij Corrie en Fred Wamelink. (Dit zou later nog leiden tot wonderlijke ontwikkeling.)
        In juni 1943 probeerden Dina, Anna en Lion (door Jeannette Annie en Jonnie genoemd) Zwitserland te bereiken met behulp van een zogenoemde passeur, een bemiddelaar. “Jonnie werd eerst naar Charleroi gebracht, waar hij moest wachten en achterdochtig werd. Hij klom op de trein naar Antwerpen, waar zijn gemengd-gehuwde neef woonde.” Deze neef heeft ervoor gezorgd dat Jonnie zich kon verstoppen in Turnhout, tot aan de bevrijding.
        Moeder Dina en Anna zijn door de passeur verraden. Ze werden uitgeleverd aan de Duitsers en opgesloten in Drancy, het internerings- en doorgangskamp ten noorden van Parijs. Vandaar zijn ze “gedeporteerd naar Sobibor of Auschwitz; dat is nog onduidelijk”, aldus Jeannette.
        Het is Auschwitz. Op de website van Drancy, tegenwoordig een herdenkingsoord, zijn de lijsten van gevangenen in te zien. Dina en Anna blijken op 23 juni 1943 naar Auschwitz te zijn afgevoerd, waar zij drie dagen later stierven.
        En hiermee is Jeannette uitverteld. “Dit is het verhaal zoals mijn man mij, en later gedeeltelijk onze kinderen, vertelde”, eindigt ze haar relaas.

website van het het Shoa-museum in Drancy

website van het het Shoa-museum in Drancy

Op de website van het het Shoa-museum in Drancy is te lezen dat Anna en haar moeder Dina (abusievelijk Aina) genoemd, op 23 juni 1943 vanuit Drancy naar Auschwitz zijn vervoerd. Lion was, ook op weg naar Zwitserland, ondergedoken in Turnhout en overleefde daar de oorlog.
Foto’s Mémorial de la Shoah


woning van het gezin Bannet aan de Jan Vethkade 6

Dit was de woning van het gezin Bannet aan de Jan Vethkade 6,
hier speelden Anna en Lion met buurtkinderen.
Foto Redactie Website

Te laat
Jacob Bannet blijft in haar bericht ongenoemd. Hij heeft de oorlog overleefd, maar hoe? Zou Jeannette zich nog herinneren waar haar schoonvader heeft kunnen schuilen?
        Ze wordt per e-mail benaderd, begin februari. Dan geschiedt er iets tragisch. De oudste zoon van Jeannette bericht dat zij is overleden exact op de dag dat de e-mail uit Dordt haar bereikte. “Ik vrees dat u net te laat bent”, antwoordt hij in haar plaats.
        Jeannette Bannet (18 april 1926 – 17 februari 2016) heeft haar man Lion leren kennen in Den Haag, op verrassende wijze, namelijk bij de mevrouw uit Mook. Deze Cornelia (‘Corrie’) Wamelink-Gaalman, op 28 februari 1924 in Hengelo getrouwd met Frederik Arend (‘Fred’) Wamelink, werd in Den Haag de hospita van Jeanette. Ze zat bij Corrie op kamers. En het is bij deze Corrie en Fred dat Jeannette haar latere man Lion heeft ontmoet - tijdens een verjaardag van Corrie, denkt de zoon. Lion volgde het conservatorium in Den Haag, zo is het misschien gekomen.
        Ze trouwden en kregen drie kinderen – die hier liever ongenoemd blijven. Lion Bannet, die als kind al zo prachtig trompet kon spelen, heeft er daadwerkelijk zijn beroep van gemaakt. Hij werd musicus en is jarenlang trompettist geweest van The Skymasters, een Nederlands radio-orkest en big band, die heeft bestaan van 1946 tot 1997. Lion is overleden op 24 augustus 1977, 52 jaar oud, in Hilversum.
        Uit de woningkaarten is overigens op te maken dat Lion kort na de bevrijding is teruggekeerd naar Dordrecht, en nog wel naar het oude woonadres op de Jan Vethkade. Maar lang hield hij het er niet uit. Hij kwam aan op 13 augustus en vertrok alweer op 5 september 1945, nog geen drie weken bij elkaar. Hij vestigde zich in Amsterdam, op de Nieuwe Prinsengracht 114 II.
        Zijn vader Jacob bezocht Dordrecht ook. Op 26 juli 1945 betrok hij een huis aan het Kasperspad, nummer 22 (nu: 34). Ruim een halfjaar later, op 26 februari 1946, verruilde hij Dordrecht voor Turnhout, de voormalige vluchtplaats van zijn zoon, om er in de Hannuitstraat 24 te gaan wonen.
        België is al in de loop van 1944 bevrijd, waarna Lion Bannet zich aanmeldde bij het Canadese bevrijdingsleger. “Volgens hem was dit niet overdreven spannend”, meldt Jeannette’s zoon, woordvoerder namens de familie in deze, “omdat hij deel uitmaakte van de zogenaamde zuiveringstroepen, hij was dus niet actief aan het directe front. Ik kan me ook nog herinneren dat hij vertelde dat hij in uniform enkele vroegere onderduikadressen heeft aangedaan, om de mensen daar te bedanken, en ook om de gebruikelijke cadeautjes, zoals chocola, voor hen achter te laten.”

 Lion Bannet.

Drie foto’s van Lion Bannet. Op de eerste staat hij als jongetje, met de onafscheidelijk trompet.
De foto is waarschijnlijk kort voor de oorlog gemaakt. Op de tweede draagt hij het uniform van het Canadese bevrijdingsleger, waarvoor hij zich aanmeldde nadat België, zijn onderduikland, was bevrijd.
Op de derde is hij de trompettist die hij als kind al was en na de oorlog jarenlang zou zijn, voor The Skymasters.
Foto’s Familiebezit

****

Na de oorlog hertrouwde Jacob Bannet met Delphina Henrica Maria Verspaandonk, een pedicure. Hij stierf op 17 december 1967 in het Gelderse Hummelo, 67 jaar oud. Hoe hij de oorlog heeft doorgebracht en waar: het is niet meer na te gaan. Van de latere familieleden kon niemand er iets substantieels over melden. En alle overige leden van het oorspronkelijke gezin zijn overleden.
        Jeannette Bannet was nog de enige overgebleven erfgename van de schaarse herinneringen aan de ‘Dordtse’ Bannets. Treurig genoeg zijn die nu tegelijk met haar overlijden verdwenen.

Vader Jacob Bannet

Vader Jacob Bannet wist de oorlog ook te overleven. Hij ging een tijdje in
Dordrecht wonen, aan het Kasperspad 22 (nu: 34), het rechter pand op de foto.
Zijn zoon Lion is zelfs nog een paar weken teruggekeerd
naar de woning aan de Jan Vethkade.
Foto Redactie Website.

Jacob Bannet hertrouwde met
Delphina Verspaandonk.
Hij overleed op 17 december 1967,
67 jaar oud, zoals de advertentie in hetNIW van 22.12.1967
laat zien.
Foto Delpher


Canadese neef van Jacob Bannet
stuurt extra informatie en foto’s

Jacob Bannet

Dit nu is Jacob Bannet, de vader van Anna en Lion.
Via zijn in Canada wonende neef kreeg de redactie deze portretfoto. Eerder was er geen foto van Jacob te vinden, zodat hij gezichtsloos bleef.
Foto Privébezit Louis Bannet

Lion Bannet

Op deze kleurenfoto staat Lion (‘Jonnie’) Bannet in het midden. Rechts zit Flora, de moeder van Louis,
links Leen Clumper, een kennis van de familie Bannet.
De foto is gemaakt toen Lion weer eens in New York was.
Foto Privébezit Louis Bannet

De verhalen op deze website zijn via internet wereldwijd op te roepen, en dat heeft grote voordelen: soms meldt een lezer uit een ver buitenland zich.
        Drie jaar nadat bovenstaand artikel was geplaatst, stuurde Louis Bannet uit Toronto in Canada een e-mail. Hij heeft Jacob Bannet gekend, hij is een neef van hem. Louis ontdekte op een gegeven moment het artikel en dat verraste hem nogal, liet hij weten. “Er staat informatie in die ik nooit heb geweten.”

        In de laatste zin van het artikel staat dat de toch al “schaarse herinneringen” aan de ‘Dordtse’ Bannets nóg zeldzamer zijn geworden sinds Jeanette Maatje Bannet-de Bruine in februari 2016 is overleden. Jeanette was de echtgenote van trompettist Lion Bannet, een van de twee kinderen van Jacob en Dina Bannet, de hoofdpersonen in het artikel. Maar Louis Bannet, de Canadees, kan nog iets toevoegen aan het weinige dat bekend is over het gezin Bannet, en dan vooral over zoon Lion.

Emigratie
De vader van Louis is de violist Levie Bannet (Rotterdam, 15.8.1911), die op 7 juni 1933 trouwde met Teuntje Tijsse Heijnis (Rotterdam, 21.1.1912). Hij, joods, was 21 jaar, de bruid, Nederlands Hervormd, even oud. Het echtpaar ging op de 16de juni van dat jaar in Den Haag wonen, aan de Middelburgschestraat 65. Levie en Teuntje scheidden in de oorlog, op 31 januari 1941. Zij is overleden in 1990. Na de oorlog hertrouwde Levie op 6 november 1945 met Flora Sarfaty (Amsterdam, 24.3.1911), weduwe van Barend Flesschedrager (Amsterdam, 25.2.1913 – Mauthausen, 4.10.1941, 28 jaar). En met haar kreeg hij Louis, in Den Haag, op 8 augustus 1951. Zijn vader Levie is een broer van Jacob Bannet; Jacob werd aldus een oom van Louis.
        In 1956 emigreerde het Haagse gezin Bannet naar Montreal, in Canada. Vandaar verhuisde het in 1960 naar New York. En daar klopte op een dag iemand op de deur. Buiten stond Lion, de zoon van Jacob. “Hij speelde trompet op het cruiseschip ‘Rotterdam’ and was in town”, schrijft Louis. “Mijn ouders kenden hem, maar voor mij was het de eerste keer dat ik hem ontmoette.” Lion, door familieleden eerder ‘Jonnie’ genoemd, kwam daarna nog verschillende keren langs als hij in New York was.
        In 1964 keerde de familie terug naar Montreal, en zou voorgoed in Canada blijven. Een jaar later reisde het gezin naar Nederland en ontmoette daar Lion, zijn vrouw Jeanette en hun drie kinderen, Joyce, Edward en Diana. “Dat was de laatste keer dat ik Jonnie zag”, vertelt Louis. Vierenvijftig jaar later houdt hij nog altijd contact met Joyce en Edward; het contact met Diana is verloren gegaan.

Lion links, met naast hem een Hollandse kennis van de familie, en daarnaast vader Levie en moeder Flora

Op deze foto, ook gemaakt in New York, staat Lion links, met naast hem een Hollandse kennis van de familie,
en daarnaast vader Levie en moeder Flora.
Foto Privébezit Louis Bannet

Engels
Louis Bannet is begrijpelijkerwijs ‘verengelst’. Hij begrijpt en spreekt het Nederlands nog wel, maar kan het niet lezen of schrijven, aangezien hij in Nederland “nooit naar school is gegaan”. Hij correspondeert dan ook in het Engels.
        “Feel free to contact me at anytime”, sloot hij zijn eerste e-mail af, en dat deden we dan ook. Of hij nog wat aanvullende details wilde sturen (die zijn in voorgaande zinnen verwerkt) en of hij mogelijk nog een foto heeft van vroeger?
        We kregen er vier, waarvan er drie in dit kader staan afgedrukt. Eén fotootje, van moeder Dina, was ons al bekend. De andere kleine persoonsfoto toont Jacob, de vader van Lion. Dit is een bijzondere foto, omdat een portret van Jacob Bannet tot nog toe ontbrak. Men kan zich nu een beeld van hem vormen.
Verder verstrekte Louis ons twee groepsfoto’s. Op de kleurenfoto staat Jonnie in het midden, met rechts van hem Louis’ moeder Flora, en links Leen Clumper, een kennis van haar. Op de licht beschadigde zwart-wit foto bevindt Jonnie zich uiterst links, met daarnaast een familievriend, Louis’ vader Levie (‘Leive’) en moeder Flora. Beide foto’s, vermoedt Louis, zijn in New York gemaakt, begin jaren zestig.
        Levie, Louis’ vader, is in 2000 in Toronto overleden, 90 jaar oud. Zijn vrouw Flora stierf op 12 januari 2015, op 103-jarige leeftijd.


‘Mijn moeder en Anna
waren vriendinnetjes’

Waar is Anna toch gebleven?
Dat is Geertruida Louise Francisca de Rooij zich altijd blijven afvragen. Zij woonde vanaf haar zesde op de Jan Vethkade. Daar raakte ze bevriend met Anna Bannet.

Positief
De familie De Rooij verhuisde naar de Jan Vethkade vanuit de nabij gelegen Hooftstraat. Geertruida’s vader is Louis Franciscus de Rooij (Dordrecht, 7 oktober 1890). Haar moeder is Geertrui Dirksje Hofwegen (Papendrecht, 10 april 1897). Zij trouwden in Dordrecht op 31 januari 1929, verderop in dat jaar, op 21 september, werd dochter Geertruida geboren.
        Eind maart 2024 kreeg de redactie van deze Stolpersteine-website een e-mail van Yvonne Krijgsman-Kraaijenbrink (Dordrecht, 18 augustus 1952). Zij is een dochter is van Geertruida (roepnaam: Truus) de Rooij en Christoffel Kraaijenbrink (Dordrecht, 7 juli 1931). Dit echtpaar trouwde op 14 februari 1952 in Dordrecht.
        Yvonne had het artikel over Anna ontdekt. Yvonne attendeerde er op dat haar moeder “in die paar jaar dat Anna op de Jan Vethkade heeft gewoond, vriendinnetjes zijn geweest. Ze kwamen ook bij elkaar over de vloer en mijn moeder sprak altijd positief over haar.”

Nachtmerries
In de oorlog is Geertruida haar vriendinnetje Anna “kwijtgeraakt”, schrijft Yvonne namens haar moeder.
        Zoals in het verhaal staat was het gezin Bannet plotseling verdwenen, niemand wist waar het heen was gegaan. Anna en haar moeder blijken te hebben geprobeerd, na ondergedoken te hebben gezeten in Amsterdam, te vluchten naar Zwitserland, maar werden onderweg verraden en opgesloten in een doorgangskamp in Drancy, ten noorden van Parijs. Ze zijn daarna afgevoerd naar Auschwitz en daar vermoord op 26 juni 1943.
        Volgens Yvonne heeft haar moeder “zich altijd afgevraagd waar Anna gebleven is, ze had het er vaak over”. En: “De oorlog heeft veel indruk op haar gemaakt. Ze heeft haar hele leven nachtmerries gehad.” Geertruida is overleden op 18 juli 2004, op 74-jarige leeftijd. Ze is altijd in Dordrecht blijven wonen en begraven op de Algemene Begraafplaats Essenhof.






< Terug naar index 'Verhalen over het voorbije joodse leven in Dordrecht'