Het voorbije joodse dordrecht
‘Dordtse’ overlevenden,
deel 3: Friedrich S. Meijer
Oudere Dordtenaren herinneren zich hem misschien nog, of anders wel de zaak die hij op de Voorstraat had: Friedrich Siegmund Meijer, eigenaar van de speciaalzaak in broeken ‘Het Broekenhuis’, op nummer 193, thans: 249. De winkel bestaat niet meer, anno 2020 is er het videoproductiebedrijf ‘Beeldspraak’ gevestigd. In de jaren dertig rook het gansch anders in dit pand. Toen was er de vishandel ‘Spork’ te vinden.
Friedrich Meijer is niet geboren in Dordrecht, maar er wel begraven. Hij overleed op 31 maart 1970, op 81-jarige leeftijd. Hij werd begraven op de joodse begraafplaats aan de Nieuweweg. Friedrich heet ook niet Meijer van oorsprong, maar Mayer. In 1952 liet hij zich naturaliseren, en bij die gelegenheid veranderde hij zijn naam in Meijer – al schreef de Staatscourant die nieuwe achternaam weer anders, als Meyer.
Maar wat onwrikbaar vaststaat is dat Friedrich een overlevende is, zijn landgenoten hebben hem niet te pakken gekregen. In deze derde aflevering: wat is er rond Friedrich zoal gebeurd?
 |
Dit is het pand waarin ‘Het Broekenhuis’ was gevestigd, vanaf 1950 tot de opheffing in 1989. Voor de oorlog was hier de viswinkel van G. Spork gevestigd, na de oorlog kwam er de broekenspeciaalzaak van Friedrich Meijer, tegenwoordig huist er een videoproductiebedrijf. |
Meesterschilder
Mönchengladbach – dát is de geboortestad van Friedrich Siegmund Mayer. De gemeente, nu zo’n 255.000 inwoners tellend, ligt niet ver van de grens met Nederland verwijderd, ter hoogte van Roermond. Friedrich kwam er ter wereld op 9 november 1888, als derde van de acht kinderen, allen zonen, van Jakob Mayer (Oberzissen, 13.1.1853) en Caroline Steinhardt (Krefeld, 18.4.1858).
Friedrich ontwikkelde zich tot een fabrikant van herenkleding. Zijn vader beoefende een totaal ander beroep. Jakob was Anstreichermeister, een meesterschilder. Samen met zijn jongere broers Jakob en Josef, van wie op de website ‘Familienbuch Euregio’ geen geboortedata zijn te vinden, stichtte Friedrich in 1922 een mechanische kledingfabriek − in Gladbach, zoals de oorspronkelijke benaming luidt van Mönchengladbach.
In 1938 keerde hij Duitsland de rug toe, “onder de druk der omstandigheden”, zoals de ‘Staatscourant’ toelichtte bij zijn naturalisatie. Hitler was aan de macht, joden waren vogelvrij. Friedrich dook op in Amsterdam, hij ging per 16 december wonen aan het Jonas Daniël Meijerplein, op nummer 17. Hij liet zich registreren als koopman in herenconfectie en winkelier. Drie dagen hield hij het uit in Amsterdam, al op de 19de december vertrok hij naar de Langeweg in Hoek van Holland.
Rondtrekken zou hij blijven doen. Op 10 juni 1939 dook hij op in het vluchtkamp Mosterdveen in Nunspeet; op 10 oktober in Venlo, op het adres Reinoudsingel 63; op 19 oktober 1940 in Bilthoven (Bilthovenseweg 3) en op 10 juli 1942, midden in de oorlog, verscheen hij weer in Amsterdam. Nu werd zijn adres Hoogstraat 9-11 huis. Wat hem door Nederland deed zwerven, is niet meer te achterhalen. Maar misschien zag hij elders voortdurend betere kansen om inkomsten te verwerven.
 |
Van Friedrich Meijer, oorspronkelijk Mayer geheten, werd lang geen persoonsfoto gevonden. Totdat een pagina opdook uit ‘De Dordtenaar’ van 31 december 1954. Daarin wensten Dordtse middenstanders hun klanten het allerbeste voor het nieuwe jaar. Hun namen en winkels worden weliswaar genoemd in het kader, maar de nummering wordt niet verklaard. Met behulp van een Dordtse werd Meijer ‘gevonden’. Hij is nummer 35, en dat klopt: de woorden ‘Dik en duin, kort en lang’ (zie de detailfoto) slaan op zijn reclameslogan: “Oud en jong, dik en dun, kort en lang, gaan dezelfde gang naar Het Broekenhuis, Voorstraat 193.” De Dordtse mevrouw herinnert zich dat die tekst buiten aan de gevel hing, en dat niet alleen: “Er hing ook altijd een levensgrote broek buiten.” |
 |
Ondergedoken
De oorlog is Friedrich Mayer veilig doorgekomen. Waar hij verbleef en bij wie hoe lang, is al evenmin bekend. De ‘Staatscourant’ geeft een klein beetje inzicht. Er staat: “Gedurende de oorlogsjaren was hij geruime tijd ondergedoken. Het verzet werd door hem financieel gesteund.” Op 11 juni 1945 komt Friedrich tevoorschijn, hij betrekt een woning aan de Prinsengracht, op nummer 182 II. Daar blijft hij tot 11 april 1949. Hij verhuist vervolgens naar de Leliegracht, nummer 17a I.
Hier woont hij in bij de weduwe De Vries, een voormalige buffetjuffrouw, vermeldt de Amsterdamse archiefkaart. Bedoeld wordt Johanna Theodora de Vries-van der Heiden, geboren in Vreeswijk op 16 februari 1910. Zij was op 15 mei 1929 getrouwd met Pieter Paul Sjoerd de Vries (Amsterdam, 17 november 1899), die op 15 december 1937 overleed. Johanna woonde al vanaf 27 maart 1942 aan de Leliegracht, toen Friedrich bij haar introk,
Kennelijk ontstond er een relatie. Op 24 november 1952 trouwde zij met hem, 42 jaar oud zijnde. Maar het zou nog jaren duren voordat zij met hem ging samenleven. Friedrich was namelijk al op 9 december 1950 naar Dordrecht gegaan en werd daar de eigenaar van ‘Het Broekenhuis’. Pas vijf jaar later, op 3 oktober 1955, zou Johanna zich daar bij hem voegen, althans op die dag werd zij in Amsterdam uitgeschreven.
In februari 1952 was Friedrich Siegmund Meyer niet langer stateloos. De minister van Justitie H. Mulderije maakte via de ‘Staatscourant’ bekend dat Friedrich voortaan als Meyer en als Nederlander door het leven mocht gaan, hij was genaturaliseerd. “Verzoeker voelt zich hier thuis en heeft zich aangepast aan de Nederlandse leefwijze. Als winkelier in herenkleding heeft hij genoegzame inkomsten”, verklaarde de minister.
 |
Deze Amsterdamse archiefkaart toont dat Meijer per 16 december 1938 in Amsterdam ging wonen, komend uit Mönchengladbach. In december 1950 vertrok hij naar Dordrecht. |
 |
Op 28 november 1952 trouwde hij in Amsterdam met de weduwe Johanna van der Heiden. Haar man Pieter Paul Sjoerd de Vries was in december 1937 overleden. Volgens de kaart ging Johanna pas in oktober 1955 bij haar tweede man Friedrich in Dordrecht wonen. |
Verwarren
Vijftien jaar achtereen dreef Friedrich op de Voorstraat zijn herenconfectiezaak, recht tegenover de Augustijnenkerk gelegen. Deze heette ‘Het Broekenhuis’, en moest niet verward worden met “’t Broekenhuis”, een winkel die vanaf de jaren dertig aan de overkant van de Voorstraat gevestigd was geweest, op nummer 202 (later: 246-248). Deze was geopend, in januari 1938, door een andere Friedrich, namelijk de al even joodse Friedrich Adler, die ook al uit Mönchengladbach kwam. Adler werd in oktober 1940 door de Duitsers gedwongen zijn zaak te sluiten en vertrok naar Gorinchem. Op 15 december 1944 is hij in eigen land vermoord, in Dachau, 34 jaar oud, zie verhaal 135.
Waarschijnlijk is de naoorlogse winkel ‘Het Broekenhuis” vernoemd naar de vooroorlogse. In ieder geval bestond er na de oorlog een ander broekenhuis, eender genoemd maar zetelend in de Gravenstraat, op nummer 22, een eind verderop. In De Dordtenaar adverteerde de toenmalige eigenaar vrij geregeld, zoals op 23 maart 1949. “Het Broekenhuis heeft altijd ruime keuze in herenpantalons. Goede kwaliteiten, vele kleuren, vlotte modellen. Komt u eens kijken”.
Uit ‘De Dordtenaar’ van 8 juli 1950 bleek dat Friedrich Mayer deze winkel heeft overgenomen, want nu luidde de advertentie: “Het Broekenhuis is verplaatst naar Voorstraat 193. Oud en jong gaan nu aan het rennen om de nieuwe zaak te leren kennen.” In navolgende exemplaren van dit Dordtse dagblad zijn gedurende meerdere decennia tientallen kleine, eensluidende, wervende annonces over ‘Het Broekenhuis’ geplaatst, met telkens deze rijmregel: “Oud en jong, dik en dun, kort en lang, gaan dezelfde gang naar Het Broekenhuis, Voorstraat 193.”
 |
 |
De stateloze Friedrich Mayer werd in 1952 officieel de Nederlander Meijer. In de ‘Staatscourant’ van 12 februari 1952 werd zijn naturalisatie meegedeeld, overigens abusievelijk tot ‘Meyer’. |
 |
Friedrich Meijer werd begraven op de joodse begraafplaats |
Terug
Op 8 december 1965 geeft Friedrich er de brui aan. Hij verhuist naar Amersfoort, naar Laan 1914, nummer 23. Op zijn Dordtse woonkaart in het archief wordt genoteerd dat zijn vrouw Johanna nu “hoofd is door vertrek man”. Zij zet de winkel voort. Wat de reden was voor zijn vertrek, is niet duidelijk. Maar op 10 februari 1966 is Friedrich weer terug op de Voorstraat. Hij is twee maanden weggeweest. Tot 4 juni 1969 blijft Friedrich (vermoedelijk samen met Johanna) op nummer 193, in de jaren vijftig omgenummer tot 249, wonen. Dan gaat hij verderop op de Voorstraat op een ander adres wonen, nummer 218 (voorheen: 174).
Maar nog geen jaar later is het leven van Friedrich Meijer voorbij. Hij sterft op 31 maart 1970, op 81-jarige leeftijd. De joodse begraafplaats in Dordrecht wordt zijn laatste rustplaats − ver weg van zijn ouders en al zijn broers. Wanneer Johanna is overleden, is ongewis. Tot nog toe zijn er geen gegevens over haar aangetroffen, ook niet in de gedigitaliseerde edities van ‘De Dordtenaar’ van de afgelopen tientallen jaren.
Alleen het einde van ‘Het Broekenhuis’ was te traceren. Op 19 mei 1989 stond in de krant de advertentie waarmee de sluiting werd aangekondigd. “Nog 3 weken opheffingsuitverkoop. We moeten nu leeg!!!” En toen was alles voorbij.
 |
Aanvankelijk was Het Broekenhuis gevestigd in de Gravenstraat, op nummer 22, zoals deze twee advertenties laten zien (‘De Dordtenaar’, 13.11.1947 en 23.3.1949). |
< Terug naar index 'Verhalen over het voorbije joodse leven in Dordrecht'
