Stolpersteine Dordrecht

Onderzoek naar rol Politieke
Politie in Dordrecht gestart

De Rotterdamse politieman en historicus dr. Frank van Riet is een onderzoek begonnen naar de rol van de Politieke Politie van Dordrecht. Dit onderdeel van het Dordtse politiekorps kende tijdens de bezetting enkele fanatieke jodenjagers, onder wie Harry Evers en Arie den Breejen. Samen met andere politieagenten hebben zij tientallen Dordtse joden en tegenstanders van het naziregime gearresteerd.
Van Riet wil zich niet uitsluitend op de strafdossiers van de betreffende agenten richten. Hij zoekt nabestaanden die hem kunnen helpen aan aanvullende, onbekende informatie. Via deze website roept hij mensen op te reageren.

Boek in zes talen over onderduik
joods meisje bij een Dordts gezin

Begin september verschijnt in zes talen tegelijk een boek over een joods meisje, Hesseline (‘Lien’) de Jong, dat in de oorlog ondergedoken heeft gezeten bij het gezin van het Dordtse SDAP-raadslid Hendrik van Es. Het boek, in het Engels The Cut Out Girl getiteld en in het Nederland Vergeet-mij-niet, is geschreven door Bart van Es, een kleinzoon van deze Henk van Es. De familie Van Es woonde indertijd in de Bilderdijkstraat 10, in een huis dat inmiddels is gesloopt.
Op deze website staat een verhaal (nummer 34) over hoe ene Eduard Spiero na de oorlog een wanhopige zoektocht ondernam naar Lientje, zijn enig overgebleven familielid.

Boek over Kamp Haaren
noemt 2 Dordtenaren

BEind mei verschijnt bij de Hilversumse uitgeverij Verloren Een oord van bang wachten, een studie van dr. Peter Bak over het gijzelaarskamp en de latere Polizeigefängnis Haaren in Noord-Brabant. Hier werden tussen 1941 en 1944, na en soms ook naast elkaar, zowel gijzelaars als gevangenen vastgehouden. In het boek schenkt de historicus Bak aandacht aan twee Dordtenaren: de politie-inspecteur Cor Pijl, die joden hielp onderduiken, en Lodewijk van Duuren, medewerker van de illegale verzetskrant Trouw.

Werkgroep stapt 21ste eeuw binnen
met app over Dordtse Stolpersteine

De Dordtse werkgroep Stolpersteine heeft zich aangesloten bij de moderne tijd: zij heeft een wandeling langs de Dordtse Stolpersteine uitgezet, die te downloaden is via de gratis app van Izi.Travel.

Deze digitale tour voert belangstellenden langs de struikelsteentjes die tot nog toe her en der in Dordrecht zijn geplaatst, in de stoep pal voor de voormalige woningen van omgebrachte Dordtse joden. In 2017 zijn er al 86 van zulke Stolpersteine aangebracht, in 2018 komen er nog dertig bij.

Fotoverslag plaatsing 15 Stolpersteine 14 juni 2017

Voorstraat 318	SAMUEL GOBITS REBECCA GOBITS-LEEUWIN GRETA GOBITS
Voorstraat 343	RUBEN SALOMON KLEINKRAMER EVA KLEINKRAMER-BREEMER HENDRIK KLEINKRAMER SIMON KLEINKRAMER
Voorstraat 271	PHILIP JACOB BRAADBAART KAATJE BRAADBAART-BREEMER BETJE SON-BRAADBAART ROZETTA BRAADBAART
Voorstraat 8	SCHOONTJE BRAADBAART
Cornelis van Beverenstraat 18	MAGCHELTJE VAN HEGTEN-HAAS MEIJER VAN HEGTEN
Burgemeester de Raadtsingel 53	HENRIËTTE VAN AMERINGEN

Plaatsing 15 Stolpersteine op woensdag 14 juni 2017

Het bestuur van stichting werkgroep Stolpersteine is verheugd u te kunnen laten weten dat vanuit het atelier van Gunter Demnig in Berlijn Stolpersteine zijn bezorgd, teneinde deze op de daarvoor bestemde plekken in Dordrecht te kunnen plaatsen.
Ditmaal niet door de heer Demnig zelf, maar door medewerkers van Stadsbeheer op woensdag 14 juni 2017.

Lees hier het gedicht van Julia Opsteegh >

Acht familieleden reizen van VS naar Dordrecht voor steenlegging

Liefst acht familieleden komen over uit de Verenigde Staten als op woensdag 14 juni aan de Burgemeester de Raadtsingel een herdenkingssteentje wordt gemetseld voor Henriëtte van Ameringen. Deze bekende Dordts-joodse vroedvrouw, die honderden baby’s in de wereld moet hebben geholpen, is vergast in Auschwitz op 17 september 1943. In totaal worden op 14 juni her en der in Dordrecht vijftien zogenoemde Stolpersteine geplaatst, waarmee evenzoveel vermoorde Dordtenaren worden herdacht.

Lees meer >

Hongaarse Dordtenaar Guido Rudnai werd door de nazi’s gewoon als jood behandeld

Een jaar nadat dit verhaal op deze website was gepubliceerd, kwam er uit Boedapest een schriftelijke reactie van Vera Rudnai zelf. Familieleden hadden haar op fouten gewezen. Haar correcties en aanvullingen zijn verwerkt in de versie die nu op de website staat.

Lees de aangepaste versie >

‘Doodsbang’ een gedicht van Julia Opsteegh

De 11-jarige Julia Opsteegh, leerlinge in groep 7 van de Bavinckschool in Dordrecht, heeft dit onderstaand gedicht uitgesproken bij het plaatsen van Stolpersteine op het adres Rozenhof 22, op 18 april 2017.

Edjo Frank en de scherven op de stoep, een gedicht

De dichter Edjo Frank heeft op verzoek een gedicht geschreven voor de website van de Dordtse werkgroep Stolpersteine. Het leek de redactie passend om het hem te vragen: Frank is een zoon van joodse ouders, en Dordtenaar sinds mei 1976. Het gedicht dat hij toezond, getiteld ‘Scherven’, is bovendien toegesneden op het fenomeen Stolpersteine, en op het herdenken, het niet-vergeten, dat met deze gedenktekens in de stoep wordt beoogd.
Het gedicht kwam niet makkelijk tot stand, vertelde Edjo Frank. “Ik heb er flink over nagedacht en het gedicht geschreven, neergelegd, herschreven en nog een keer herschreven.” Wat hij erin wil benadrukken is “het belang van het noemen en bewaren van de namen van hen die toen verdwenen”.

Lees hier het gedicht van Edjo Frank >

Fotoverslag plaatsing 15 Stolpersteine 18 april 2017

Wijnstraat 195	MOZES JACOB KETS DE VRIES
Voorstraat 293	LEVIE HAAGMAN CHARLOTTA HAAGMAN-KAHNE DAVID WILLY HAAGMAN HERMAN GEORGE HAAGMAN ARTHUR LEOPOLD HAAGMAN
Burgemeester de Raadtsingel 67	ANDRIES LEVIE VAN DIJK SIMONA SELMA VAN DIJK-DE BEER SARA INA VAN DIJK
Rozenhof 22 B&W aanwezig	BAREND JOSUA KATAN ROSA KATAN-DUIZEND SAMUEL KATAN JOSEPH KATAN MILKAH KATAN ERNST JAKOB HESDÖRFFER

Nieuwe data plaatsing Stolpersteine

Het bestuur van stichting werkgroep Stolpersteine is verheugd u te kunnen laten weten dat vanuit het atelier van Gunter Demnig in Berlijn dertig Stolpersteine zijn bezorgd, teneinde deze op de daarvoor bestemde plekken in Dordrecht te kunnen plaatsen.
Ditmaal niet door de heer Demnig zelf, maar door medewerkers van Stadsbeheer.
Als gevolg van zijn drukke programma krijgt Dordrecht de ruimte om zelf de Stolpersteine te mogen plaatsen op dinsdag 18 april en woensdag 14 juni 2017.

Stucwerk van familie Voorzanger ‘ontdekt’

Stucwerk van familie Voorzanger ontdekt Van onverwachte zijde is er onverhoeds een aanvulling gekomen over de familiegeschiedenis van Levie en Esther Voorzanger, het joodse echtpaar dat wordt beschreven in verhaal 88.
In de zomer van 2016 hield Jaap Bouman, schrijver van ‘Eigen-Aardig’, een wekelijkse, veelgelezen pagina over vooral het vroegere Dordrecht in AD/De Dordtenaar, zijn jaarlijkse fotopuzzle. Lezers moesten zien te raden waar (en dit keer ook waarom) hij foto’s had gemaakt van bepaalde Dordtse dingen. Hoewel hij zijn actieradius had beperkt tot het havengebied en bij de foto’s tips plaatste, klaagden de inzenders: de moeilijkheidsgraad was hoog.
Eén foto betrof “een fraai beeldhouwwerk” met vier kinderen, dat is te vinden bovenin het portaal van de winkelpanden Voorstraat 378 en 380. Als je het bestaan ervan niet kent, kijk je er langs heen. Je moet nogal omhoog kijken, en mensen kijken meestal omlaag als ze een winkeldeur binnengaan. Niettemin wisten ‘nijvere puzzelaars’ het stucwerk thuis te brengen.

Dokter Cohen en de
hoed van Peter de Kruk

Los van elkaar zijn er begin 2017 twee aanvullingen gekomen op verhaal 42, over de beminde Dordts-joodse huisarts Emil Cohen.
Wiek Akkermans uit Eefde, zoon van de legendarische Dordtse reclametekenaar en illustrator Louis Akkermans, stuurde de redactie van deze website zo’n houtskooltekening die zijn vader “in een enkele avond maakte”. Peter de Kruk, de laatste stadsomroeper van Dordrecht, staat er op afgebeeld.
De Kruk, een bijnaam, verdiende volgens Akkermans “soms wat bij als model” bij het Teekengenootschap Pictura. De tekening dateert van 1936. “Er was in die tijd een grapje over hem”, herinnert Wiek zich. “Men zei dan: ‘Heb je het al gehoord? Peter de Kruk is over de Visbrug gesprongen.’ Hij liep altijd met zijn kruk en “sprong” dan overal naar toe.”

eBay veilt envelop van Dordts-joodse
docent en humanist Jaap van Praag

Opnieuw is via de veilingsite eBay een poststuk opgedoken, dat in de oorlog door een joodse Dordtenaar is verstuurd.
Het betreft een envelop voor een brief die afzender J.P. van Praag, wonend aan de Binnenkalkhaven 5 rood in Dordrecht, heeft gezonden naar mr. J.J. Polak in Princeton, in de staat New York. Polak had er als adres 59 Wigginstreet.
Vaaglijk is in het stempel op de groene postzegel van vijf cent de datum 24.41.12 te ontwaren, wat zou kunnen duiden op 24 december 1941. Dat de brief in de oorlog is verzonden, is onbetwistbaar. De envelop is blijkens stempels op de achterzijde van de envelop Geöffnet geweest door het Oberkommando der Wehrmacht. Swastika’s zijn zichtbaar. De stempels betekenen dat het poststuk de Duitse censor is gepasseerd.

‘Dordrecht’ bezoekt de
Stolpersteine-werkplaats
in Noord-Berlijn

‘Elke letter, elk cijfer wordt met de hand in het plaatje gebeiteld'

Nu we het weten, overrompelt de ontroering ons.
Hoe worden Stolpersteine nu eigenlijk gemaakt? Die vraag beheerste mij als lid van (en verslaggever namens) de Dordtse werkgroep Stolpersteine al vanaf het allereerste begin. In feite gaat de nieuwsgierigheid nog verder terug, naar begin deze eeuw, toen ik in Berlijn, bij de ingang van de Hackesche Höfe, mijn allereerste Stolperstein zag. Ik struikelde er bijna over, en dacht verwonderd: ‘Wat is dit in vredesnaam?’
Twintig Europese landen weten het inmiddels: Stolpersteine zijn die eenvoudige, doeltreffende herdenkingssteentjes die in de nabijheid van joodse huizen in het trottoir worden gemetseld. Ze bevatten karige personalia: naam, geboortejaar, vernietigingsoord, sterfjaar. Om de tekst op de messingplaatjes te kunnen lezen, moet je een buiging maken - en daarmee eer je de overledene.

Lees meer over de steenleggingen in Dordrecht op maandag 22 februari 2016 >

Demnig zelf bij vierde steenlegging in Dordt

Dordrecht – Maandag 22 februari worden er in Dordrecht opnieuw Stolpersteine geplaatst, herdenkingssteentjes voor vermoorde Dordtse joden. Deze keer zijn het er zestien. Ze worden aangebracht door Gunter Demnig zelf, de Duitse kunstenaar die de steentjes heeft bedacht. Enkele weken geleden, eind januari, mocht de Dordtse werkgroep Stolpersteine zelf twaalf steentjes leggen. Het ontbrak Demnig aan tijd om naar Dordrecht te komen.

Na 75 jaar: raadsel rond een boek wordt opgelost

Dordtenaar Gerrit Wildeman heeft eind januari 2016, na 75 jaar, een klein raadsel opgelost: hij weet nu eindelijk wie toch die hem onbekende Roska Polak is, de naam die staat in een kinderboek dat hij sinds de oorlogsjaren bezit.
“De Club van Rustoord is de titel van dit boek, dat is geschreven door B. van Huët. Het is gepubliceerd in 1931 en bevat meerdere illustraties van Adri Alindo. Indertijd is de uitgave “aangeboden” door de Rotterdamse firma de Erven Wed. J. van Nelle in Rotterdam. Misschien was het wel een bepaalde (zegeltjes-)actie van deze koffiefabrikant.
“In het exemplaar dat Gerrit Wildeman, geboren in 1928, al decennia bewaart, staat binnenin geschreven, op de titelpagina: “Van Roska Polak”. Maar wie is in vredesnaam Roska Polak?

Lees hier het gedicht van Nelleke Wander >

Ze zag drie steentjes en er ‘vormde zich een gedicht’

Nelleke Wander wandelt veel door Dordrecht, haar woonplaats en geboortestad. Een enkele maal komt ze dan Stolpersteine tegen, de struikelsteentjes. Zoals op de Singel, begin 2016. Drie liggen er daar, bij nummer 172, voor Meijer de Liver, zijn zoon Mozes en zijn dochter Rosette, alledrie vermoord in Auschwitz.
“Ik stond stil”, vertelt Nelleke, “en in mij begonnen zich woorden tot een gedicht te vormen.” Dat gedicht, getiteld ‘Struikelstenen’, zond ze de redactie van deze website toe. Die plaatste het meteen.

Op dinsdag 26 januari 2016 mag de werkgroep
nu ook zelf Stolpersteine leggen

Dinsdag 26 januari worden er bij woningen van omgekomen Dordtse joden opnieuw herdenkingssteentjes aangebracht, voor de derde keer nu al. Op negen adressen in hoofdzakelijk de binnenstad komen in totaal twaalf zogenoemde Stolpersteine. De Dordtse werkgroep Stolpersteine, die met giften en donaties tweehonderd steentjes hoopt te kunnen financieren, is na de 26ste gevorderd tot veertig exemplaren.

Lees meer over de steenleggingen in Dordrecht op dinsdag 26 januari 2016 >