NIEUWS
Fotoverslag plaatsing 15 Stolpersteine 14 juni 2017
| Voorstraat 318 | SAMUEL GOBITS REBECCA GOBITS-LEEUWIN GRETA GOBITS |
| Voorstraat 343 | RUBEN SALOMON KLEINKRAMER EVA KLEINKRAMER-BREEMER HENDRIK KLEINKRAMER SIMON KLEINKRAMER |
| Voorstraat 271 | PHILIP JACOB BRAADBAART KAATJE BRAADBAART-BREEMER BETJE SON-BRAADBAART ROZETTA BRAADBAART |
| Voorstraat 8 | SCHOONTJE BRAADBAART |
| Cornelis van Beverenstraat 18 | MAGCHELTJE VAN HEGTEN-HAAS MEIJER VAN HEGTEN |
| Burgemeester de Raadtsingel 53 | HENRIËTTE VAN AMERINGEN |
Klik hier om de foto's te bekijken >
Plaatsing 15 Stolpersteine op woensdag 14 juni 2017
Het bestuur van stichting werkgroep Stolpersteine is verheugd u te kunnen laten weten dat vanuit het atelier van Gunter Demnig in Berlijn Stolpersteine zijn bezorgd, teneinde deze op de daarvoor bestemde plekken in Dordrecht te kunnen plaatsen.
Ditmaal niet door de heer Demnig zelf, maar door medewerkers van Stadsbeheer op woensdag 14 juni 2017.
Acht familieleden reizen van VS naar Dordrecht voor steenlegging
Liefst acht familieleden komen over uit de Verenigde Staten als op woensdag 14 juni aan de Burgemeester de Raadtsingel een herdenkingssteentje wordt gemetseld voor Henriëtte van Ameringen. Deze bekende Dordts-joodse vroedvrouw, die honderden baby’s in de wereld moet hebben geholpen, is vergast in Auschwitz op 17 september 1943. In totaal worden op 14 juni her en der in Dordrecht vijftien zogenoemde Stolpersteine geplaatst, waarmee evenzoveel vermoorde Dordtenaren worden herdacht.
Lees meer >
Hongaarse Dordtenaar Guido Rudnai werd door de nazi’s gewoon als jood behandeld
Een jaar nadat dit verhaal op deze website was gepubliceerd, kwam er uit Boedapest een schriftelijke reactie van Vera Rudnai zelf. Familieleden hadden haar op fouten gewezen. Haar correcties en aanvullingen zijn verwerkt in de versie die nu op de website staat.
‘Doodsbang’ een gedicht van Julia Opsteegh
De 11-jarige Julia Opsteegh, leerlinge in groep 7 van de Bavinckschool in Dordrecht, heeft dit onderstaand gedicht uitgesproken bij het plaatsen van Stolpersteine op het adres Rozenhof 22, op 18 april 2017.
Lees hier het gedicht van Julia Opsteegh >
Edjo Frank en de scherven op de stoep, een gedicht
De dichter Edjo Frank heeft op verzoek een gedicht geschreven voor de website van de Dordtse werkgroep Stolpersteine. Het leek de redactie passend om het hem te vragen: Frank is een zoon van joodse ouders, en Dordtenaar sinds mei 1976. Het gedicht dat hij toezond, getiteld ‘Scherven’, is bovendien toegesneden op het fenomeen Stolpersteine, en op het herdenken, het niet-vergeten, dat met deze gedenktekens in de stoep wordt beoogd.
Het gedicht kwam niet makkelijk tot stand, vertelde Edjo Frank. “Ik heb er flink over nagedacht en het gedicht geschreven, neergelegd, herschreven en nog een keer herschreven.” Wat hij erin wil benadrukken is “het belang van het noemen en bewaren van de namen van hen die toen verdwenen”.
Lees hier het gedicht van Edjo Frank >
Fotoverslag plaatsing 15 Stolpersteine 18 april 2017
| Wijnstraat 195 | MOZES JACOB KETS DE VRIES |
| Voorstraat 293 | LEVIE HAAGMAN CHARLOTTA HAAGMAN-KAHNE DAVID WILLY HAAGMAN HERMAN GEORGE HAAGMAN ARTHUR LEOPOLD HAAGMAN |
| Burgemeester de Raadtsingel 67 | ANDRIES LEVIE VAN DIJK SIMONA SELMA VAN DIJK-DE BEER SARA INA VAN DIJK |
| Rozenhof 22 B&W aanwezig |
BAREND JOSUA KATAN ROSA KATAN-DUIZEND SAMUEL KATAN JOSEPH KATAN MILKAH KATAN ERNST JAKOB HESDÖRFFER |
Klik hier om de foto's te bekijken >
Nieuwe data plaatsing Stolpersteine
Het bestuur van stichting werkgroep Stolpersteine is verheugd u te kunnen laten weten dat vanuit het atelier van Gunter Demnig in Berlijn dertig Stolpersteine zijn bezorgd, teneinde deze op de daarvoor bestemde plekken in Dordrecht te kunnen plaatsen.
Ditmaal niet door de heer Demnig zelf, maar door medewerkers van Stadsbeheer.
Als gevolg van zijn drukke programma krijgt Dordrecht de ruimte om zelf de Stolpersteine te mogen plaatsen op dinsdag 18 april en woensdag 14 juni 2017.
Stucwerk van familie Voorzanger ‘ontdekt’
Van onverwachte zijde is er onverhoeds een aanvulling gekomen over de familiegeschiedenis van Levie en Esther Voorzanger, het joodse echtpaar dat wordt beschreven in verhaal 88.
In de zomer van 2016 hield Jaap Bouman, schrijver van ‘Eigen-Aardig’, een wekelijkse, veelgelezen pagina over vooral het vroegere Dordrecht in AD/De Dordtenaar, zijn jaarlijkse fotopuzzle. Lezers moesten zien te raden waar (en dit keer ook waaróm) hij foto’s had gemaakt van bepaalde Dordtse dingen. Hoewel hij zijn actieradius had beperkt tot het havengebied en bij de foto’s tips plaatste, klaagden de inzenders: de moeilijkheidsgraad was hoog.
Eén foto betrof “een fraai beeldhouwwerk” met vier kinderen, dat is te vinden bovenin het portaal van de winkelpanden Voorstraat 378 en 380. Als je het bestaan ervan niet kent, kijk je er langs heen. Je moet nogal omhoog kijken, en mensen kijken meestal omlaag als ze een winkeldeur binnengaan. Niettemin wisten ‘nijvere puzzelaars’ het stucwerk thuis te brengen.
Dokter Cohen en de hoed van Peter de Kruk
Los van elkaar zijn er begin 2017 twee aanvullingen gekomen op verhaal 42, over de beminde Dordts-joodse huisarts Emil Cohen.
Wiek Akkermans uit Eefde, zoon van de legendarische Dordtse reclametekenaar en illustrator Louis Akkermans, stuurde de redactie van deze website zo’n houtskooltekening die zijn vader “in een enkele avond maakte”. Peter de Kruk, de laatste stadsomroeper van Dordrecht, staat er op afgebeeld.
De Kruk, een bijnaam, verdiende volgens Akkermans “soms wat bij als model” bij het Teekengenootschap Pictura. De tekening dateert van 1936. “Er was in die tijd een grapje over hem”, herinnert Wiek zich. “Men zei dan: ‘Heb je het al gehoord? Peter de Kruk is over de Visbrug gesprongen.’ Hij liep altijd met zijn kruk en “sprong” dan overal naar toe.”
eBay veilt envelop van Dordts-joodse
docent en humanist Jaap van Praag
Opnieuw is via de veilingsite eBay een poststuk opgedoken, dat in de oorlog door een joodse Dordtenaar is verstuurd.
Het betreft een envelop voor een brief die afzender J.P. van Praag, wonend aan de Binnenkalkhaven 5 rood in Dordrecht, heeft gezonden naar mr. J.J. Polak in Princeton, in de staat New York. Polak had er als adres 59 Wigginstreet.
Vaaglijk is in het stempel op de groene postzegel van vijf cent de datum 24.41.12 te ontwaren, wat zou kunnen duiden op 24 december 1941. Dat de brief in de oorlog is verzonden, is onbetwistbaar. De envelop is blijkens stempels op de achterzijde van de envelop Geöffnet geweest door het Oberkommando der Wehrmacht. Swastika’s zijn zichtbaar. De stempels betekenen dat het poststuk de Duitse censor is gepasseerd.
‘Dordrecht’ bezoekt de Stolpersteine-werkplaats
in Noord-Berlijn
‘Elke letter, elk cijfer wordt met de hand in het plaatje gebeiteld'
Nu we het weten, overrompelt de ontroering ons.
Hoe worden Stolpersteine nu eigenlijk gemaakt? Die vraag beheerste mij als lid van (en verslaggever namens) de Dordtse werkgroep Stolpersteine al vanaf het allereerste begin. In feite gaat de nieuwsgierigheid nog verder terug, naar begin deze eeuw, toen ik in Berlijn, bij de ingang van de Hackesche Höfe, mijn allereerste Stolperstein zag. Ik struikelde er bijna over, en dacht verwonderd: ‘Wat is dit in vredesnaam?’
Twintig Europese landen weten het inmiddels: Stolpersteine zijn die eenvoudige, doeltreffende herdenkingssteentjes die in de nabijheid van joodse huizen in het trottoir worden gemetseld. Ze bevatten karige personalia: naam, geboortejaar, vernietigingsoord, sterfjaar. Om de tekst op de messingplaatjes te kunnen lezen, moet je een buiging maken - en daarmee eer je de overledene.
Demnig zelf bij vierde steenlegging in Dordt
Dordrecht – Maandag 22 februari worden er in Dordrecht opnieuw Stolpersteine geplaatst, herdenkingssteentjes voor vermoorde Dordtse joden. Deze keer zijn het er zestien. Ze worden aangebracht door Gunter Demnig zelf, de Duitse kunstenaar die de steentjes heeft bedacht. Enkele weken geleden, eind januari, mocht de Dordtse werkgroep Stolpersteine zelf twaalf steentjes leggen. Het ontbrak Demnig aan tijd om naar Dordrecht te komen.
Lees meer over de steenleggingen in Dordrecht op maandag 22 februari 2016 >
Klik hier om de foto's te bekijken >
Na 75 jaar: raadsel rond een boek wordt opgelost
 |
Dordtenaar Gerrit Wildeman heeft eind januari 2016, na 75 jaar, een klein raadsel opgelost: hij weet nu eindelijk wie toch die hem onbekende Roska Polak is, de naam die staat in een kinderboek dat hij sinds de oorlogsjaren bezit.
“De Club van Rustoord is de titel van dit boek, dat is geschreven door B. van Huët. Het is gepubliceerd in 1931 en bevat meerdere illustraties van Adri Alindo. Indertijd is de uitgave “aangeboden” door de Rotterdamse firma de Erven Wed. J. van Nelle in Rotterdam. Misschien was het wel een bepaalde (zegeltjes-)actie van deze koffiefabrikant.
“In het exemplaar dat Gerrit Wildeman, geboren in 1928, al decennia bewaart, staat binnenin geschreven, op de titelpagina: “Van Roska Polak”. Maar wie is in vredesnaam Roska Polak?
Ze zag drie steentjes en er ‘vormde zich een gedicht’
Nelleke Wander wandelt veel door Dordrecht, haar woonplaats en geboortestad. Een enkele maal komt ze dan Stolpersteine tegen, de struikelsteentjes. Zoals op de Singel, begin 2016. Drie liggen er daar, bij nummer 172, voor Meijer de Liver, zijn zoon Mozes en zijn dochter Rosette, alledrie vermoord in Auschwitz.
“Ik stond stil”, vertelt Nelleke, “en in mij begonnen zich woorden tot een gedicht te vormen.” Dat gedicht, getiteld ‘Struikelstenen’, zond ze de redactie van deze website toe. Die plaatste het meteen.
Lees hier het gedicht van Nelleke Wander >
Op dinsdag 26 januari 2016 mag de werkgroep
nu ook zelf Stolpersteine leggen
Dinsdag 26 januari worden er bij woningen van omgekomen Dordtse joden opnieuw herdenkingssteentjes aangebracht, voor de derde keer nu al. Op negen adressen in hoofdzakelijk de binnenstad komen in totaal twaalf zogenoemde Stolpersteine. De Dordtse werkgroep Stolpersteine, die met giften en donaties tweehonderd steentjes hoopt te kunnen financieren, is na de 26ste gevorderd tot veertig exemplaren.
Lees meer over de steenleggingen in Dordrecht op dinsdag 26 januari 2016 >
Klik hier om de foto's te bekijken >
 |
Dordtenaar Frank Ammerlaan (1976), een zelfverklaarde amateur-dichter, heeft op een regenachtige zondagmiddag een gedichtje geschreven over de drie struikelsteentjes die hij tijdens een wandeling door de binnenstad ontdekte.
Het gaat om de Stolpersteine die nakomelingen van de familie Blitz in februari 2015 lieten metselen in de Statengang achter V&D.
Op die plek bevond zich in de oorlogsjaren de Gevulde Gracht en daar, in een huisje op nummer 15, woonden Isaäc Blitz en Aaltje Kopee met hun zeven kinderen. Vader, moeder en Flora, een tweelingzus van Lena, stierven een wrede dood in Auschwitz. Lena overleefde de oorlog, en heeft er altijd groot verdriet over gehouden dat zij hen nergens kon herdenken. Haar eigen dertien kinderen, van wie er nog elf leven, hebben de drie steentjes bekostigd (zie verhaal 37 op deze website), om alsnog een soort gedenkoord te scheppen.
Lees hier het gedicht van Frank Ammerlaan >
 |
Mr. A.F.M. (Ton) Delemarre, oud-secretaris van de Culturele Raad in Dordrecht, zag tijdens een werkvakantie in het Zuid-Franse dorp Mollans-sur-Ouvèze het boek Is dit een mens? van Primo Levi in de boekenkast staan. Hij begon het te lezen.
Primo Levi is een joods-Italiaanse schrijver, en overlevende van Auschwitz. Hij ontsnapte enkele malen ternauwernood aan selectie voor de gaskamer. Levi schreef na de oorlog het huiveringwekkende boek Se questo è un uomo, over het leven in het kamp en hoe mensen zich gedragen in extreme omstandigheden. Het werd in 1947 uitgegeven. Bekend raakte het echter pas in 1958, toen een grotere uitgever het heruitgaf.
Lees hier het gedicht van Ton Delemarre >
20 Stolpersteine geplaatst op 18 februari 2015 - een fotoverslag
Klik op de foto om de foto's te bekijken >
Nog eens twintig Stolpersteine in Dordrecht
Woensdag 18 februari worden er opnieuw Stolpersteine gelegd bij de voormalige woningen van vermoorde joodse Dordtenaren. Vorig jaar zijn de eerste acht herdenkingssteentjes in de stoep aangebracht, dit keer volgen er nog eens twintig.
In totaal zijn er tijdens de Tweede Wereldoorlog in Dordrecht 190 joden opgepakt, gedeporteerd en vergast in de concentratiekampen.
Lees meer over de twintig steenleggingen in Dordrecht: een verslag en een fotoreportage >
Werkgroep komt met tweede lijst vermoorde Dordtenaren
De Dordtse werkgroep Stolpersteine presenteert in dit nieuwe jaar 2015 een tweede lijst van vermoorde Dordtse joden.
Deze lijst, Lijst 2 geheten, geeft een overzicht van alle joden die weliswaar in Dordrecht zijn geboren, maar voor de oorlog de stad om uiteenlopende redenen hadden verlaten, bijvoorbeeld om elders een nieuwe baan te beginnen.
Strikt genomen vallen deze geboren Dordtenaren buiten de inzet van de werkgroep, die zich immers concentreert op joden die tijdens de oorlog in Dordrecht woonden of verbleven. Maar om een beter inzicht te krijgen in hoe groot de joodse gemeenschap was in de aanloop naar de Tweede Weredloorlog, is Lijst 2 samengesteld.
Hoe dit is gebeurd, en hoe moeilijk het zelfs 70 jaar na de oorlog nog is om betrouwbare gegevens te vinden, wordt beschreven in een afzonderlijk artikel, zie verhaal nummer 57
Dordrecht heeft nu ook (acht) Stolpersteine
Vrijdag 11 april 2014 zijn in Dordrecht de eerste Stolpersteine geplaatst, acht in totaal, op vier afzonderlijke adressen. De werkgroep Stolpersteine Dordrecht had er bij deze gelegenheid graag meer gelegd, maar dit was praktisch niet mogelijk. Gunter Demnig, de Duitse kunstenaar die deze struikelsteentjes bedacht en ze persoonlijk in de trottoirs aanbrengt, zag geen kans er dit jaar meer te maken voor Dordrecht. Volgend jaar wil de werkgroep er zeker zestig bij hem bestellen.
Dordrecht was een van de vele gemeenten die Demnig tijdens zijn werkreis door Nederland bezocht. Hij begon de toernee op zondag 6 april in Zwolle, Zutphen en Raalte en eindigde de week op Goeree-Overflakkee. Overal plaatste hij gedenksteentjes voor gedeporteerde joden, in de stoep voor hun voormalige woningen. Inmiddels liggen er in Nederland al honderden, volgens Trouw verdeeld over 75 gemeenten, en in heel Europa 50.000. Alle Stolpersteine hebben hetzelfde formaat: 10 bij 10 bij 10 cm.
Lees verder over de eerste steenlegging in Dordrecht: een verslag en een fotoreportage >