NIEUWS
Samenkomst joodse onderduikers in
Biesbosch geschrapt, zoektocht niet
De reünie van joodse onderduikers in de Biesbosch die de Dordtse Bertie Troost-Rodrigues (78) op 5 mei in Dordrecht probeert te organiseren, is komen te vervallen. Dit bevrijdingsfeest wordt als gevolg van de coronacrisis over de zomer heen getild. Het uitstel is geen afstel.
Friesland
Al in 2019 begon Bertie Rodrigues, mede-oprichtster van de plaatselijke organisatie Bne Dor (Kinderen van Dordrecht) met de voorbereidingen. Zij raakte betrokken bij de zoektocht naar 210 joodse kinderen, die vanuit Amsterdam naar Friesland zijn gesmokkeld om daar onder te duiken, de zogenoemde Smokkelbern. Bertie, geboren in 1941, was één van die baby’s en peuters. Zij overleefde de oorlog in Sneek als Elly Rijpkema (zie verhaal 223).
Fryslân startte een zoektocht naar die kinderen, in het kader van 75 jaar bevrijding. Wie van hen nog leeft, zou worden uitgenodigd om in mei 2020 op locatie en op scholen hun verhaal te vertellen, zoals het kwartaalblad Benjamin van het Joods Maatschappelijk Werk (JWM) toelichtte in zijn voorjaarsuitgave, nummer 119. “Op onderduikadressen van weleer zullen grote foto’s van de smokkelkinderen worden geplaatst.” De meesten van die kinderen kwamen terecht op afgelegen boerderijen.
Het initiatief voor deze bijeenkomst, ‘De terugkeer van de Joodse kinderen’ geheten, ging uit van Stichting De Verhalen. Deze werkt samen met de Leeuwarder Courant, het Friesch Dagblad, Omrop Fryslân en het provinciaal Tresoar. Een belangrijke overweging van de organisatoren is dat de herdenking van 75 jaar bevrijding misschien wel de laatste kans is om de onderduikkinderen te ontmoeten. Zij zijn al op vergevorderde leeftijd.
 |
Behalve een onderduikplek voor onder anderen joden, was de Biesbosch eind 1944 ook een belangrijke route van bezet naar onbezet gebied, en andersom. Die oversteken werden via sluipwaterwegen met kano’s en roeiboten uitgevoerd door line-crossers, van wie er hier vier te zien zijn in het nachtelijk duister. Ze gaven boodschappen, medicijnen en wapens door, maar zetten bijvoorbeeld ook (geallieerde of joodse) vluchtelingen over.
De originele foto is te zien in het Dordtse museum 1940-1945, deze kopie is afkomstig uit de collectie van Regionaal Archief Dordrecht (nr. 552_328066).
|
Maaltijd
De reünie in Friesland bracht Bertie Troost op het idee om iets soortgelijks op te zetten voor de joden die ondergedoken hebben gezeten in de Biesbosch. “Ik dacht: in de Biesbosch zaten ook veel onderduikers. Dat moet hier ook kunnen”, vertelde zij AD/De Dordtenaar begin februari. De bedoeling was, zette ze uiteen, om haar lotgenoten op het bevrijdingsfeest van 5 mei in Dordrecht bijeen te brengen, en enkelen hun verhaal te laten vertellen. Wie daar niet voor voelde, was altijd nog welkom op de speciale bevrijdingsmaaltijd.
Rodrigues plaatste een oproep op de website van Joods Welzijn, een zogenoemd Sjoekertje. “Ben je tijdens de Tweede Wereldoorlog ondergedoken in de Dordtse of Brabantse Biesbosch, of ken je iemand die daar een schuilplaats had gevonden, dan willen we graag met je in contact komen.” Dit leverde al een enkele reacties op, en er volgden er nog meer na het artikel in AD/De Dordtenaar – dat overigens werd doorgeplaatst in het Brabantse dagblad BN/De Stem.
Maar toen begon het coronavirus over de wereld te razen. Overal kwam het openbare leven tot stilstand. De bevrijdingsfestivals werden geschrapt, zo ook de herdenkingen van de oorlog. De reünie in Friesland moest worden afgelast, de Dordtse reünie kon evenmin doorgaan. Maar desgevraagd verzekert Bertie Rodrigues dat van dit uitstel geen afstel zal komen: later dit jaar wil ze alsnog proberen de overgebleven onderduikers in Dordrecht te verzamelen.
Doolhof
Hoeveel joodse onderduikers zich in de Biesbosch hebben verstopt, of via de Biesbosch naar bevrijd Zuid-Nederland zijn vervoerd, is onmogelijk vast te stellen. In Ondergang, het tweedelige naslagwerk over de vervolging en verdelging van het Nederlandse jodendom 1940-1945, schrijft dr. J. Presser weliswaar dat joodse onderduikers zich in de Biesbosch ophielden, maar hij preciseert dat verder niet.
In deel 2, op pagina 262 stipt hij de Biesbosch aan. “Wat Nederland natuurlijk miste, was een maquis. Een land dat geen vierkante meter ‘echte’ onherbergzaamheid meer telt; zelfs de Biesbosch met zijn kolonie Joodse onderduikers verdient dit karakteristiek niet.” Hier meldt Presser zijdelings dat zich in dat ruige gebied een kolonie joden bevond, maar oordeelt hij tegelijk dat de Biesbosch niet werkelijk dat ondoordringbare dichte struikgewas (maquis) biedt.
Dit is in tegenstelling tot wat keer op keer wordt beweerd over de Biesbosch, in allerlei publicaties of op websites, zoals de website ‘Biesbosch.nu’: de Biesbosch was nu juist een schuilplaats voor honderden onderduikers (piloten, militairen, joden, mannen die de Arbeitseinsatz ontvluchtten) doordat het zo’n wirwar was, zo’n doolhof van kreken, grienden, rietvelden en bossen. “De Duitsers waren bang het gebied te betreden en de acties die ze uitvoeren hadden dan ook weinig effect.”
Op het laatst van de oorlog kwam de Biesbosch tussen de linies van de Duitsers in het noorden en de geallieerden in het bevrijde zuiden te liggen. Het gebied werd toen, eind 1944, niet alleen een uitstekende onderduikplek, het werd ook een belangrijke route voor crossings − oversteken van bezet naar onbezet gebied en andersom. Volgens het Nationaal Park De Biesbosch zijn er zo’n 370 oversteken gemaakt, uitgevoerd door 21 mensen, de zogeheten line-crossers. Een tentoonstelling hierover, ‘Biesbosch 75 jaar bevrijd’, loopt tot 25 oktober 2020 in het Biesbosch Museum aan de Hilweg 2 in Werkendam, maar deze expositie is tijdelijk gesloten, ook al in verband met de coronacrisis.
 |
De Brabantse Biesbosch, vanuit de lucht gefotografeerd in de jaren dertig. In de verte ligt de Moerdijkbrug, links bovenin de Dordtse Biesbosch met zichtbaar de rivier de Dordtse Kil. Met name in de Brabantse Biesbosch verscholen honderden mensen zich tijdens de Tweede Wereldoorlog. De Duitsers waagden zich niet makkelijk in dit doolhof. |
Zwijgen
Op deze Stolpersteine-website staan enkele verhalen over joden die zich succesvol in de Sliedrechtse, Brabantse of Dordtse Biesbosch hebben weten te verbergen, zie verhaal 20, verhaal 29, verhaal 41, verhaal 46, verhaal 138 en verhaal 219. Het werkelijke aantal joodse onderduikers is veel groter. Punt is echter dat de betrokkenen er dikwijls liever over zwegen nadat de oorlog voorbij was. Ze wilden hun leven hervatten, niet terugkijken. En als zij naderhand hun verhaal niet in een (dag)boek of tijdens een vraaggesprek hebben verteld, zullen die verhalen anno 2020 ook niet meer naverteld kunnen worden.
Maar wellicht dat Bertie Rodrigues toch nog getuigenissen en betrokkenen weet op te sporen. Na de zomer zal dit blijken. Ook op deze website zal verslag worden gedaan van haar bevindingen. Wie zich bij haar wil melden, e-maile: j.troost8@chello.nl
