Het voorbije joodse dordrecht
Speciaal concert en steenlegging in Dordrecht
Maandag 9 juli worden er in Dordrecht op acht locaties zeventien nieuwe Stolpersteine gelegd. De 9de juli is een symbolische en tragische dag: precies 75 jaar geleden, op 9 juli 1943, werden in het vernietigingskamp Sobibor in Polen 28 Dordtse joden tegelijk vergast, een voor Dordrecht ongekend aantal. De Dordtse werkgroep Stolpersteine heeft de beladen datum aangegrepen om vier van deze stadgenoten speciaal te herdenken.
De collectieve moord op Dordtse joden krijgt ook aandacht twee dagen eerder, op zaterdagavond 7 juli, in de Augustijnenkerk. Daar worden de 28 Sobibor-doden herdacht met een concert, waaraan het koor ‘Nova Voce’ en de joodse sopraan Hannah Verhulst meewerken. Verschillende sprekers zullen er bovendien ingaan op Sobibor en de Dordtse slachtoffers. Het programma begint om 20 uur. Er wordt voornamelijk joodse muziek ten gehore gebracht.
Filmpje
In Sobibor zelf, een onaanzienlijk, verlaten dorp op de grens met Rusland, heeft werkgroepvoorzitter Arij Boogerman vorig jaar de 28 namen van de omgebrachte joodse Dordtenaren voorgelezen. Hij deed dat op hetzelfde, nog altijd lugubere rangeerterrein als waar joden uit heel Europa kwamen aangevoerd, waarna zij vrijwel direct naar de gaskamers werden gedirigeerd.
Deze opname is gemaakt in Sobibor op 10 november 2017, toen de Dordtse werkgroep Stolpersteine in Polen verschillende vernietigingskampen bezocht. Werkgroepvoorzitter Arij Boogerman heeft bij die gelegenheid, staande bij het beruchte perron van Sobibor, de namen voorgelezen van de 28 Dordtse joden die daar op 9 juli 1943 collectief zijn vergast. Film Kees Weltevrede |
De werkgroep, die met vier leden deelnam aan de jaarlijkse tocht langs concentratiekampen in Polen van het Nederlandse Auschwitz Comité, wilde met het oog op de 9de juli de Dordtse slachtoffers herdenken op de plek waar hun levens eindigden. Van het voorlezen op het eindstation is een filmpje gemaakt, dat hiernaast te zien is.
Tot de 28 Sibobor-doden behoren ook de bijna complete families Breemer, Braadbaart, Van Beugen en Tonninge. Werkgroeplid en historicus Kees Weltevrede heeft in het digitale tijdschrift ‘Dordt Monumenteel’ zojuist een achtergrondverhaal gepubliceerd, waarin hij aan de hand van de familie Breemer laat zien “wat voor impact de Tweede Wereldoorlog op de joden heeft gehad, ook in een provinciestad als Dordrecht.”
Op de website van de werkgroep is een achtergrondverhaal te vinden over het drama in Sobibor, nummer 68.
Steentjes
Van lang niet alle Sobibor-doden is al een Stolperstein beschikbaar, maar voor vijf van hen al wel. Het zijn Mozes Tonninge, die destijds woonde aan de Sint Jorisweg 189, Roosje van Beugen-Monasch en Elias van Beugen (beiden Varkenmarkt 11) en Hannelore Thal (Adriaan van Bleijenburgstraat 50). Al deze vier personen zijn op 9 juli 1943 in de gaskamer geëindigd. De vijfde, Roosje den Hartog-Zwart (Varkenmarkt 13) verloor er het leven enkele maanden eerder, op 5 maart 1943.
De overige dertien steentjes komen verspreid in de stad, in de Wijnstraat, op de Patersweg, op de Varkenmarkt en het Steegoversloot. De steenleggingen worden opnieuw niet door de bedenker van de struikelsteentjes, Gunter Demnig, uitgevoerd, maar door medewerkers van de afdeling Openbare Werken. In totaal telt Dordrecht na de 9de juli 117 Stolpersteine. Het streven is alle ruim 200 gedeporteerde Dordtenaren met zo’n steen in de herinnering te houden.
Programma
Het volledige programma van de herdenking op 7 juli luidt:
19.30 uur | Kerk open | Entree is vrij |
19.50 uur | Orgelmuziek | organist Johan den Hoedt |
20.00 uur | Opening/welkom | voorzitter werkgroep Stolpersteine A. Boogerman |
20.05 uur | muziek, viool en piano | Alisa van Dijk, Arjan Versluis |
20.15 uur | spreker | Drs. C. Weltevrede onderwerp: Sobibór |
20.30 uur |
koor Nova Voce zingt Verleih uns Frieden van Mendelssohn |
dirigent: mevrouw Ilona de Kievit orgel: Johan den Hoedt |
20.35 uur | spreker | noemen van de 28 namen en vertellen over deze mensen |
20.45 uur | muziek, fluit en piano | Jeannette Jelier den Hoedt Arjan Versluis |
20.55 uur | Koor Nova Voce zingt | dirigent: mevrouw Ilona de kievit delen uit Requiem van Fauré orgel: Johan den Hoedt |
21.10 uur | spreker | Dr. L.I. Hertzberger onderwerp ‘Getallen’ en noemt daarbij de namen van de zeventien mannen, vrouwen en kinderen voor wie op maandag 9 juli een Stolperstein wordt geplaatst. |
Kaddish, gebed voor de doden |
||
Twee minuten stilte | ||
21.15 uur | joodse alt | mevrouw Hannah Verhulst |
21.30 uur | dankwoord en sluiting | A. Boogerman |
Bij de uitgang zal een collecte worden gehouden, waarvan de opbrengst is bestemd voor Stichting Werkgroep Stolpersteine Dordrecht.
Steenlegging
Het programma voor het plaatsen van Stolpersteine op 9 juli luidt:
Tijdstip | Waar | Wie | Geboren | Vermoord | Verhaal nummer |
10.00 uur | Adriaan van Bleijenburgstraat 50 |
Hannelore Thal | 04-12-1927 | 09.07.1943 Sobibor | |
10.30 uur | Sint Jorisweg 49 |
Mozes Tonnninge | 11-06-1900 | 09.07.1943 Sobibor | |
10.45 uur | Bankastraat 88 | Irwin Serphos | 18-05-1922 | 31.12.1942 Auschwitz | |
11.00 uur | Steegoversloot 189 | Chaim Salomon Haber | 07-06-1893 | 29.02.1944 Midden Europa | |
Henriëtte Haber-Jacobs | 26-12-1898 | 19.12.1942 Auschwitz | |||
11.45 uur | Varkenmarkt 11 | Hartog van Beugen | 21-08-1874 | overleden 13.06.1943 Amsterdam |
|
Roosje van Beugen-Monasch | 16-01-1870 | 09.07.1943 Sobibor | |||
Elias van Beugen | 15-01-1915 | 09.07.1943 Sobibor | |||
12.00 uur | Varkenmarkt 13 | Roosje den Hartog-Zwart | 22-08-1852 | 05.03.1943 Sobibor | 105 |
12.15 uur | Wijnstraat 195 | David Mozes van Tijn | 19-01-1905 | 30.04.1943 Auschwitz | 160 |
Johanna van Tijn–Kets de Vries | 31-07-1906 | 23.11.1942 Auschwitz | |||
Cisca Beli van Tijn | 02-11-1935 | 23.11.1942 Auschwitz | |||
Mozes Izaäk van Tijn | 31-05-1937 | 23.11.1942 Auschwitz | |||
herplaatsing op dit adres | Mozes Jacob Kets de Vries | 10-08-1867 | 19.11.1942 Auschwitz | ||
13.00 uur | Patersweg 19/21 | Mozes Jacob Brandon | 09-05-1890 | 04.06.1943 Sobibor | 60 |
Esther Brandon – Beekman | 07-02-1891 | 27.08.1943 Auschwitz | |||
Hijman Hartog Brandon | 31-12-1921 | 30.09.1942 Auschwitz | |||
Rika Brandon | 03-10-1926 | 27.08.1943 Auschwitz |