NIEUWS

Nog eens twintig Stolpersteine in Dordrecht

de Duitse kunstenaar Gunter DemnigWoensdag 18 februari worden er opnieuw Stolpersteine gelegd bij de voormalige woningen van vermoorde joodse Dordtenaren. Vorig jaar zijn de eerste acht herdenkingssteentjes in de stoep aangebracht, dit keer volgen er nog eens twintig. In totaal zijn er tijdens de Tweede Wereldoorlog in Dordrecht 190 joden opgepakt, gedeporteerd en vergast in de concentratiekampen.

         Op acht adressen gaat de Duitse kunstenaar Gunter Demnig die woensdag de zogenoemde struikelsteentjes weer persoonlijk in het trottoir metselen. Demnig bedacht deze bescheiden vorm van herdenken. Begonnen in Duitsland zijn de Stolpersteine inmiddels over heel Europa verspreid geraakt, al minstens zo’n 55.000 stuks. Het Dordtse college van B&W woont ’s middags de steenlegging bij in de Cornelis de Wittstraat. Ook scholieren zullen op sommige locaties aanwezig zijn.
         Het ingraven van Stolpersteine, vierkante steentjes van 10 bij 10 cm met een messingplaatje waarin persoonsgegevens zijn gestanst, wordt in Dordrecht georganiseerd door de Werkgroep Stolpersteine. Door giften en schenkingen heeft deze ongesubsidieerde werkgroep geld bijeen kunnen verzamelen voor al zestig steentjes. Maar Demnig kan aan de grote vraag in Europa niet steeds vlot voldoen; hij werkt in zijn eentje al het hele jaar door, opererend vanuit Berlijn.
         Demnig, die steeds door een ander land rondreist om steentjes te kunnen plaatsen, gaat eerst naar Zwijndrecht voordat hij in Dordrecht begint. De Zwijndrechtse stichting Stolpersteine laat hem om 09.30 uur op het Veerplein twee steentjes aanbrengen, voor twee gezinsleden van apotheker Herman Meijer, namelijk moeder Charlotta Meijer-Rozeboom en haar zoon Leo Meijer. Zij zijn beiden op 6 oktober 1944 vermoord in Auschwitz. Leo heeft grote bekendheid verworven door een kinderboek dat aan zijn verblijf van twee jaar in Kamp Westerbork is gewijd.
         Vervolgens reist Demnig naar de overkant, naar de Voorstraat 232. Op dit adres, waar vroeger de bekende winkel in radio en elektriciteit ‘De Blauwe Pui’ was gevestigd, wordt om 10.30 uur Rebecca Sons-Stad geëerd. Zij stierf in Auschwitz; haar man Louis en de kinderen Carolina en Marianne overleefden de oorlog. Aan de overkant van de Voorstraat was ‘Het Lampenpaleis’, ook eigendom van de families Sons en Stad.
         Daarna is de Voorstraat 164 aan de beurt, om 11 uur. Hier bevond zich in de oorlog de drogisterij van Henri Zadoks. Hij, zijn vrouw Sara en hun zonen Barend en Philip Izak zijn allen vermoord, de ouders in Auschwitz, de kinderen in Blechhammer. Barend Zadoks, bijgenaamd Bobby, was een klasgenoot van de schrijver en dichter Kees Buddingh’. Merkwaardig genoeg heeft Buddingh’ de winkel van Zadok in een andere straat gesitueerd, in het gedicht ‘Steegoversloot’ (zie De vergeefse zoektocht naar Bobby Zadoks).
         Bij de Voorstraat 143 komen rond 11.45 uur twee steentjes, gewijd aan Leon Cohen en zijn vrouw Margaretha van Hachgenberg. Leon dreef hier een groothandel in lederwaren. Het ochtendprogramma wordt, even na twaalven, afgesloten op de Wijnstraat 137, met een Stolperstein voor Rudolf Moses. Dit Duitse vluchtelingenkind, voor de veiligheid weggestuurd door zijn ouders, logeerde hier bij de joodse familie Benedictus. Rudolf heeft het niet weten te redden, hij is vermoord in Auschwitz.
         In de Cornelis de Wittstraat 106 sluiten B&W zich om half twee bij het gezelschap aan. Hier metselt Demnig liefst vijf steentjes in de stoep, alle voor leden van de familie Leviticus: vader Felix, moeder Emma Golstein, en de kinderen Henri, Sophia Rosette en Louis. Zij woonden destijds op deze locatie, die nu onherkenbaar is veranderd. Felix Leviticus was in het vooroorlogse Dordrecht een markant figuur, als eigenaar van een handel in metaal, lompen en oud papier aan de Boogjes. Het Dordts heeft een gezegde aan hem overgehouden: ‘Het lijkt hier wel een Leviticus’, het is hier een zootje.
         Van de zes kinderen die het gezin telde, hebben er slechts drie de bevrijding weten te halen. Over een van de vermoorde kinderen, de voetballer en scheidsrechter Henri (bijnaam Harry), heeft Kees Buddingh’ een gedicht geschreven, ‘In Memoriam Harry Leviticus’. (zie Hommage van C. Buddingh' aan de voetballer Harry Leviticus)
         De Gevulde Gracht 15 is het volgende adres voor een steenlegging, om 14.30 uur. Deze gracht is allang verdwenen, maar ter hoogte ervan, in de Statengang achter V&D, komen drie steentjes, voor vader Isaäc Blitz, moeder Aaltje Kopee en dochter Flora. Op het Steegoversloot 171, bij een hoekpand waar een joodse melkwinkel was, worden vervolgens, om 15.15 uur, Emanuel Hartog en Rozaline Hartog-de Groot met steentjes herdacht.
         Het programma sluit af op de Burg. de Raadtsingel 77, om 15.45 uur. Hier woonde de familie Sons-Stad, dezelfde familie waarmee de steenlegging begon op de Voorstraat. Twee steentjes komen er te liggen, voor Mathilda Sons-Stad en en haar man Abraham Sons.
         Bij verschillende plechtigheden zullen nabestaanden of bekenden van de joodse families spreken. Een geluidsinstallatie zorgt ervoor dat belangstellenden kunnen meeluisteren.


Wijziging in tijd middagprogramma steenlegging op 18 februari

Abusievelijk is bij de locatie Cornelis de Wittstraat 106 genoemd ‘ter hoogte van de Blekersdijk’. Dit is onjuist. Een deel van de Cornelis de Wittstraat is tijdens de sanering in de jaren zestig gesloopt en gewijzigd in Spuiboulevard. Op de plek van nr 106 staat nu het kantoorgebouw waarin de Rabobank, dat is Spuiboulevard 210. De Stolpersteine voor de familie Leviticus worden om 13.30 uur gelegd aan de zijkant van het gebouw.

Vervolgens worden om 14.30 niet de Stolpersteine aan de Gevulde Gracht gelegd, maar op het adres Burgemeester de Raadtsingel 77, dat is recht tegenover het station, naast het gebouw Ponsensteijn. Om 15.15 uur volgt dan de steenlegging Gevulde Gracht 15 en om 16.00 uur Steegoversloot 171.


Programma leggen van Stolpersteine in Dordrecht op 18 februari 2015

10.30 uur Voorstraat 232
spreker: mw Bont-Sons
gedicht leerling basisschool
1 steentje Rebecca Sons-Stad
11.00 uur Voorstraat 164
spreker mw J. Marseille
gedicht leerling basisschool
4 steentjes Henri Zadoks
Sara Zadoks-Paërl
Barend Zadoks
Philip Izak Zadoks
11.45 uur Voorstraat 143
spreker: mw Zwart-Cohen
2 steentjes Leon Cohen
Margaretha Cohen-van Hachgenberg
12.15 uur Wijnstraat 137
spreker: dhr J. Benedictus
1 steentje Rudolf Moses
lunchpauze
13.30 uur Cornelis de Wittstraat 106
thans Spuiboulevard naast Rabobank
spreker: mw E. Meijler
coll B&W aanwezig
5 steentjes Felix Leviticus
Emma Leviticus-Goldstein
Henri Leviticus
Sophia Rosette Cahn-Leviticus
Louis Leviticus
14.30 uur Burg. de Raadtsingel 77
spreker: mw Bont-Sons
2 steentjes Mathilda Sons-Stad
Abraham Sons
15.15 uur Gevulde Gracht 15
thans Statengang
spreker: mw Stigelis-Rijsdijk
3 steentjes Isaäc Blitz
Aaltje Blitz-Kopee
Flora Blitz
16.00 uur Steegoversloot 171
spreker: mw R. v.d. Hulle
2 steentjes Emanuel Hartog
Rozalina Hartog-de Groot


Bijpassende verhalen vindt u op de‘Verhalen over het voorbije joodse leven in Dordrecht’ pagina

Sons-Stad, Voorstraat 232 en Burg. de Raadtsingel 77
Leviticus, Cornelis de Wittstraat 106
Blitz, Gevulde gracht 15
Hartog, Steegoversloot 171

Klik hier om het fotoverslag te bekijken >