NIEUWS

Reünie in Biesbosch van joodse
onderduikkinderen geschrapt

Bertie Rodrigues, zoals ze op 8 februari 2020 in de ‘Provinciale Zeeuwse Courant’ (PZC) stond. In haar handen houdt ze de kinderkleding die zij tijdens de onderduik als 1,5-jarige in Friesland droeg. Foto PZC

De reünie van joodse onderduikkinderen in de Biesbosch is definitief afgelast. Bertie Rodrigues, de Dordtse organisatrice van deze bevrijdingsbijeenkomst, ziet er vanaf deels omdat zich na een oproep geen enkele onderduiker heeft gemeld. Een andere reden is dat het initiatief, dat vorig jaar al niet door kon gaan als gevolg van de coronacrisis, langzamerhand is doodgebloed.

Friesland
Rodrigues was op het idee gekomen van de reünie in navolging van een soortgelijke bijeenkomst voor joodse onderduikers in Friesland. Zij was zelf één van hen. Als klein, Amsterdams meisje van anderhalf jaar, geboren op 7 juli 1941, werd zij in 1943 ondergebracht bij het gezin van rijwielhandelaar en fietsenmaker Dirk Rijpkema en zijn vrouw Trijntje Schuitemaker in Sneek. Ze ging Elly heten en werd als zodanig een van de vier dochters van de Rijpkema’s. De Friese reünie heeft vorig jaar februari metterdaad plaatsgevonden, zij het slechts in digitale vorm, in een Zoomsessie.
        Haar zoektocht naar lotgenoten die zich hadden moeten verstoppen in de Biesbosch, begon met een artikel dat begin februari 2020 in meerdere kranten verscheen, die allemaal onderdeel zijn van DPG Media BV: AD/De Dordtenaar, AD/Rivierenland, BN/De Stem en de PZC. Rodrigues vertelde verslaggever Freek Verhulst waaróm zij onderduikers 75 jaar na de bevrijding zo graag bij elkaar wilde brengen: “Ze hebben geprobeerd het joodse volk te vernietigen en ik wil laten zien dat dat niet gelukt is.”
        Naar aanleiding van de Friese oproep realiseerde Rodrigues zich dat in de Biesbosch “ook veel onderduikers” hebben gezeten. Een reünie, “dat moet hier ook kunnen”. Ze stelde zich voor dat zij de lotgenoten op een bepaalde plek zou ontmoeten op een bevrijdingsfeest op 5 mei, vertelde ze Verhulst. “Ik zou daar graag een paar van die mensen hun verhaal laten vertellen. Maar dan moeten we ze wel vinden.” Ook degene die zijn of haar verhaal liever niet deelt, zou bij de speciale bevrijdingsmaaltijd welkom zijn. “Hun aanwezigheid alleen zou al inspirerend genoeg zijn.”

Bijna te oud
Hoewel het artikel te lezen was in kranten die rondom de Biesbosch verschijnen, en zelfs in Zeeland, is er niet één gekomen van een onderduikkind zelf. Rodrigues besefte tevoren al dat het moeilijk zou zijn lotgenoten te vinden. Immers, wie zich had verstopt in de Biesbosch zou anno 2020 al minstens 75 jaar oud zijn, jonge kinderen zelfs al tachtigers. “Bijna te oud al”, wist ze. Maar ze hoopte, dat “er nog een paar in leven zouden zijn”, vertelde ze in juni 2021 aan de redactie van deze Stolpersteine-website, toen die informeerde naar de afloop van haar plannen.
        Zij bleek hoop te putten uit de Friese bijeenkomst. Die was groots opgezet, werd geleid door jonge mensen, maar er hadden zich toch maar meer dan honderd onderduikers gemeld die naar Friesland zouden komen. “Uit Israël, Amerika – ze bleken overal naar toe te zijn gezworven.” De hoge leeftijd hoefde dus geen bezwaar te zijn, leerde zij hiervan. Maar toen ging de reünie niet door. “Corona kwam en alles viel stil.” Elkaar lijfelijk begroeten kon en mocht niet meer. Uiteindelijk is er een uitgeklede Zoomsessie gehouden, waaraan zo’n veertig voormalige onderduikers deelnamen, onder wie Rodrigues zelf.
        De coronacrisis breidde zich daarna almaar uit, alles wat alleen al in Nederland was georganiseerd met het oog op het vieren van 75 jaar bevrijding, werd geschrapt. De pandemie trof zo ook de Biesbosch-bijeenkomst. “Door die hele coronacrisis zijn initiatieven doodgebloed”, zegt Rodrigues, terugkijkend op 2020. “Ik heb besloten om de reünie helemaal te laten zitten.” Ze wil, tachtig geworden in juli 2021, haar energie liever gebruiken voor twee andere, al veel oudere initiatieven van haar: het Ivrietkoor en de joodse, culturele groep Bne Dor (‘Kinderen van Dordrecht’).

Schamel
De coronacrisis is evenwel niet de enige reden dat ze de reünie afgelastte. Minstens zo doorslaggevend waren de reacties op het krantenartikel. De ‘oogst’ was schamel. Joodse onderduikkinderen zelf meldden zich niet bij haar of bij Verhulst. “De meeste van de enkele e-mails die zijn binnengekomen, gaan meer over de crossers die joodse mensen hebben overgezet.” En de meeste van de anekdotes daarover zijn uit tweede of derde hand, las ze. “Ik kon er eigenlijk niets mee.”
        In de e-mails wordt een paar keer gerefereerd aan de joodse vrouw die met haar baby vanuit Sliedrecht werd overgezet naar de (Sliedrechtse, niet de Brabantse) Biesbosch, bij de Helsluis. Omdat de baby bij het naderen van een Duitse mitrailleur begon te huilen, dreigden de twee crossers het kind onder water te houden. Net op tijd bleek dat niet nodig, de moeder kreeg de baby stil. Dit verhaal staat elders op deze website (verhaal 219) en werd in verkorte vorm herverteld in het krantenartikel. In e-mails liet men weten bekend te zijn met deze anekdote.
        Nieuwe gegevens stonden ook in sommige e-mails, maar ze waren te vaag en daardoor onbruikbaar. Enkele (geanonimiseerde) voorbeelden:”Ik heb ooit mijn ouders horen vertellen dat hun zoon een joods meisje met een roeiboot de Merwede heeft overgezet, en er later mee is getrouwd.” En: “Heb een lijst met namen van mensen die de Biesbosch zijn overgestoken, staat mijn vader ook op, maar begrijpelijk geen joodse namen.”
        Bertie Rodrigues heeft zelf nog contact gehad met de zoon van een schipper die veel crossers heeft overgezet. En die zoon vertelde dat zijn vader op een keer, het zuiden was al bevrijd, twee joodse vrouwen heeft overgezet, die hun baby als vondeling in bevrijd gebied legden. “Waarschijnlijk waren deze vrouwen ongewenst zwanger geraakt. Dat gebeurt veel in oorlogstijd. Wie deze vrouwen waren, is bekend. Eén is inmiddels overleden.” Van de andere vrouw weet de zoon dat “haar conditie slecht is”.

Misschien
Al met al vielen de reacties tegen. Er zat geen enkel joods onderduikkind bij, en voor hen had Rodrigues de reünie nu juist willen houden. Daarom heeft zij de bijeenkomst geschrapt. Maar, overweegt ze tot slot, “als er ooit nog eens reacties komen, kan ik misschien alsnog actie ondernemen”.