NIEUWS

Nieuwe Stolpersteine in de Benelux
verschijnen meteen in een database

Stolpersteine.app

Inzoomend op Dordrecht is eerst te zien dat er 190 Stolpersteine op 77 locaties in de stad liggen, vervolgens waar zoal deze te vinden zijn. Wie het icoontje aanklikt, zoomt nog verder in, naar de straat en zelfs naar een bepaalde woning in die straat.
Foto’s Website ‘Stolpersteine.app’

Het begon in 2016 als een bescheiden, strikt lokaal project. Inmiddels is het uitgegroeid tot een titanenklus, drie landen bestrijkend.
        Bedoeld wordt de Stolpersteine.app, de database tevens website waarin alle Stolpersteine worden opgenomen die geplaatst zijn (of nog worden) in Nederland, België en Luxemburg. Tot nog toe ‘zitten’ er bijna 13.000 Stolpersteine in de database, gelegd in 307 gemeenten.
        Dordrecht komt erin voor met 190 struikelsteentjes op 77 locaties. Als daar op 17 april 2023 de allerlaatste negen Stolpersteine zijn aangebracht, worden de namen van de betrokken vermoorde joden nog diezelfde dag online geplaatst op de Stolpersteine.app. Wie steeds verder inzoomt op de plattegrond van de stad, vindt per straat en zelfs per woning foto’s van de steentjes, vaak omringd door bloemen, of anders foto’s van de personen die daar woonden. En is er geen profiel- of gezinsfoto beschikbaar, dan wordt volstaan met een silhouet van het slachtoffer.
        Maar dit is nog niet alles wat de Stolpersteine.app biedt. Op de geboortedag van een slachtoffer wordt, als er tenminste een persoonsfoto van hem of haar beschikbaar is, een post geplaatst – op zowel Facebook als Instagram.
        De beheerder en bouwer van deze dagelijks groeiende, internationale database is Frank van Dijk (1969), in het dagelijks leven een zelfstandige ICT-consultant, woonachtig te Eindhoven. Al eens eerder heeft hij op deze Dordtse website uitleg gegeven over één bepaald onderdeel van zijn vrijwilligerswerk, namelijk over (het waarom van) het inkleuren van zwart-witfoto’s van omgebrachte joden (zie verhaal 240). In dit verhaal wordt gefocust op zijn andere activiteit, de indrukwekkende, onvolprezen database.

Frank van Dijk    boek met alle verhalen over alle Eindhovense struikelstenen

Frank van Dijk, een ICT-consultant in Eindhoven, is de maker en beheerder van de alsmaar uitdijende website.
Foto Privébezit

  

Dit is het boek, met alle verhalen over alle Eindhovense struikelstenen, dat Van Dijk ertoe bracht een database aan te leggen over die stenen. En dat lokale project is inmiddels uitgegroeid tot een internationale database, drie landen bestrijkend.
Foto Projectgroep Struikelstenen Eindhoven

Boek
De jeugd. Het is vooral de jeugd die Frank van Dijk ertoe bracht om alle Stolpersteine in de Benelux bijeen te brengen in een overzichtelijke database.
        Dat kwam zo. In 2011 waren in Eindhoven de laatste van de 251 Stolpersteine* gelegd, waarmee vanaf 2009 alle vermoorde joodse inwoners worden herdacht. Daarover is in 2014 een boek verschenen, dat “de verhalen achter de namen op de struikelstenen” bevat. Het is getiteld Ze waren onze buren en is geschreven door vier auteurs: Phocas Kroon, Maud van der Poel, Bert Jans en Sike Georgi. De uitgave is eenmaal herdrukt en nu bijna niet meer verkrijgbaar.
        In 2016 is bij de Stichting 18 september – die in Eindhoven op die dag de jaarlijkse bevrijdingsviering en herdenking organiseert – vrijwilliger Frank van Dijk begonnen aan een Struikelstenengids, een database en app, exclusief toegespitst op de Eindhovense Stolpersteine. Met die gids wilde Van Dijk de steentjes “digitaal toegankelijk maken”.
        In een interview met Jonet.nl, een website die onafhankelijk joods nieuws en joodse achtergronden brengt, vertelde Van Dijk in oktober 2019 dat het een van de kerntaken van de herdenkingsstichting is om “iets met de jeugd te doen”. Hij had het boek gelezen, met betrokkenen gepraat en geconstateerd dat mensen wel eens van Stolpersteine hebben gehoord, maar nauwelijks weten wat het zijn.
        “Onder de jeugd waren de stenen al helemaal niet bekend”, zei Van Dijk tegen Jonet. En laat het nu juist een doel van de Stichting 18 september zijn om “om de verhalen en de struikelstenen te ontsluiten voor de jeugd”. Want, vervolgde hij, “jongeren zitten de hele dag met hun nekje gebogen over dat schermpje. De mobiele telefoon is heilig.” Maar hoe bereikt je die jongeren? De website van de projectgroep Struikelstenen Eindhoven was “verouderd”, en er “gebeurde niets meer met de struikelstenen”.

openingspagina van Stolpersteine NRW

Deze foto toont de openingspagina van ‘Stolpersteine NRW’, een gids van de Westdeutscher Rundfunk (WDR) van de stenen die in de staat Nordrhein-Westfalen liggen. Van Dijk had in de app van WDR de Eindhovense stenen willen zetten, maar tot die samenwerking is het niet gekomen. Waarna hij een eigen database begon.

Uitgerold
Namens de Stichting 18 september begon Van Dijk daarom aan de database en de app. Het idee ervoor ontleende hij aan Duitsland, waar de West Deutsche Rundfunk (WDR) een app bleek te hebben ontwikkeld, de Stolpersteine Guide. Hij vroeg WDR of hij de Eindhovense stenen in de Duitse app mocht zetten. Dat was geen probleem, zei men, maar een Nederlandse vertaling – daar wilde de WDR door tijd- en geldgebrek niet aan beginnen. De ‘samenwerking’ leidde uiteindelijk nergens toe. De stichting ging de app in eigen beheer ontwikkelen.
        Nadat de Eindhovense app en database eenmaal in 2016 waren ‘uitgerold’, gaven “binnen enkele maanden andere steden aan óók te willen deelnemen”, meldt Van Dijk in een e-mail-interview met de redactie van de Dordtse Stolpersteine-website. Dat mocht, maar ook dat pakte niet goed uit. Van Dijk: “In eerste instantie liet ik de Stolpersteine-organisaties zelf alles toevoegen. Echter, dat gebeurde regelmatig niet op de manier die ik voor ogen heb, met bijvoorbeeld de schrijfwijze van namen en data. Toen heb ik het beheer weer volledig in eigen handen genomen.”
        De database groeide en groeit sindsdien met tientallen Nederlandse steden. In 2019 kwamen er ook de Stolpersteine van België bij, nog weer later die van Luxemburg. Maar er gebeurde inmiddels nog zoveel meer.
        Van Dijk bouwde in 2020 zijn uitdijende database om “naar de huidige versie”, die meteen ook meertalig was: Nederlands, Engels en Frans. Tegelijk koppelde hij de database aan het Netwerk Oorlogsbronnen, dat in mei 2020 de eerste versie van de website ‘Oorlogsbronnen.nl’ was begonnen. Deze website is het startpunt voor iedereen die meer wil weten over de Tweede Wereldoorlog in Nederland.

Oorlogsbronnen.nl

De database van Frank van Dijk is gekoppeld aan die van de website ‘Oorlogsbronnen’. Wekelijks wordt deze site geactualiseerd. Het is voor deze site dat Van Dijk persoonsfoto’s is gaan inkleuren. De site bevatte, anno maart 2023,1301 gegevens over Dordtenaren, 510 foto’s en 10 video’s.
Foto Website ‘Oorlogsbronnen.nl’.

Leverancier
Het Netwerk Oorlogsbronnen, legt Van Dijk uit, wordt wekelijks geüpdatet, waardoor de nieuwste gegevens over Stolpersteine uit zijn database steeds oproepbaar worden in de website ‘Oorlogsbronnen.nl”. Hij is, met andere woorden, een ‘leverancier’ van data en foto’s.
        Daar blijft het evenwel niet bij. Van Dijk is voor ‘Oorlogsbronnen’ ook begonnen met het inkleuren van de persoonsfoto’s.
        Opnieuw hield hij daarbij bovenal de jeugd voor ogen. Zoals Van Dijk schrijft in zijn e-mail: “Wij hebben als stichting in Eindhoven veel contact met middelbare scholen in Eindhoven. Na ‘onderzoek’ en uitvragen bij de jeugd, kwamen wij tot de conclusie dat men een kleurenfoto veel indringender vond dan een zwart-wit. Voor het inkleuren gebruik ik een API-tool. Maar niet alle foto’s zijn geschikt om in te kleuren. Ik stuur af en toe wel een beetje bij, maar kan geen uren besteden aan het inkleuren.”
        Hij schat dat zo’n 40 percent van de foto’s intussen is ingekleurd en dat van de personen voor wie Stolpersteine zijn gelegd, zo’n 40% een profielfoto heeft gekregen.
        Van Dijk vindt de koppeling aan het Netwerk Oorlogsbronnen “een grote aanvulling”, omdat het “de enige plaats in Nederland is waar alle oorlogsslachtoffers worden geregistreerd, niet alleen de joodse dus”. Burgerslachtoffers van bombardementen bijvoorbeeld onderzoekt Van Dijk ook, en ook die koppelt hij aan het netwerk. Waardoor deze Eindhovense slachtoffers trouwens ineens een landelijk “bereik” krijgen.

Oorlogsbronnen.nl

Niet alleen omgebrachte Dordtse joden worden vermeld in ‘Oorlogsbronnen.nl’, ook bijvoorbeeld dwangarbeiders, burgerslachtoffers, verzetslieden, militairen en collaborateurs. Deze foto toont zes Dordtse oorlogsslachtoffers. Zij waren joden, op Johannes Godfried van der Koogh (dwangbarbeider) en Johan Martinus Musters (verzetsman) na.
Foto Website ‘Oorlogsbronnen.nl’

werkplaats van Alexander Stukenberg in de tuin van het Goethe Institut in Amsterdam

Elk struikelsteentje dat de werkplaats van Alexander Stukenberg in de tuin van het Goethe Institut in Amsterdam verlaat, wordt opgenomen in de database van Frank van Dijk zodra het is geplaatst.
Foto Goethe Institut/Aniko Schuisterius

In Dordrecht liggen 190 Stolpersteine op 77 locaties

In Dordrecht liggen 190 Stolpersteine op 77 locaties vermeldt de website ‘Stolpersteine.app’ aan de linkerkant zodra de plaatsnaam is ingevuld.
Foto Website ‘Stolpersteine.app’

App
Terug naar de database en de app. Dat woord ‘app’, dit terzijde, is lichtelijk ontregelend. ‘App’ is de afkorting van applicatie, toepassing. Maar het woord ‘app’ is gaandeweg een begrip geworden waaronder iets anders wordt volstaan, eerder een soort gadget, te vinden op mobieltjes, smartwatches en tablets. Voor Van Dijk betekent app nog gewoon applicatie en daarom is de database en de daaraan gekoppelde website ‘Stolpersteine.app’ gaan heten. Het is even wennen.
        Hij kan die naam ook wel verklaren: het is vooral gekomen door de overgang naar een meertalige versie, dat hij moest overgaan tot “een internationale naam” voor zijn database en website. En dat werd ‘Stolpersteine-app’, zodoende dus.
        Hoe werkt het nu? De database en website zijn bedoeld om “de Stolpersteine in de Benelux in beeld te brengen”, licht Van Dijk toe.
        Stolpersteine, een uitvinding van de Duitse beeldhouwer Gunter Demnig, worden niet alleen meer gemaakt in een Noord-Berlijnse werkplaats. Sinds de zomer van 2021 komen de steentjes voor de Benelux tot stand in de werkplaats van Alexander Stukenberg, te vinden in de tuin van het Goethe-instituut in Amsterdam. Stukenberg maakt er honderd per maand, wat tot gevolg had dat het aantal voltooide Stolpersteine “behoorlijk is gestegen”. Er komen er steeds sneller steeds meer van.
        Elke nieuwe, gelegde steen wordt uiteraard opgenomen in de database van Van Dijk. Dat kost hem, “inclusief de koppeling aan het netwerk, de controle en de foto”, zo’n vijf tot acht minuten. En daarnaast zorgt hij ervoor, het is al gemeld, dat op de geboortedag van een slachtoffer, op Instagram zowel als Facebook, een profielfoto van hem of haar komt te staan.

Links
Er is niet alleen overigens die koppeling met het netwerk. Van Dijk linkt elke nieuw geplaatste struikelsteen ook aan de website ‘Joods Monument’, die van de Oorlogsgravenstichting en aan de herdenkingswebsites van Kazerne Dossin en Bel Memorial, beide Belgisch. Op die manier ontstaat er een soort vervlechting van gegevens en foto’s van omgebrachte joden, een soort digitale wegwijzer. De bezoeker van de verschillende websites wordt telkens zo volledig en actueel mogelijk geïnformeerd.
        Wereldwijd zijn er volgens Van Dijk meer dan 90.000 Stolpersteine. Waar die precies liggen, heeft initiator Demnig “nooit bijgehouden”, vertelde Van Dijk aan Jonet.nl. “Ik vermoed dat Demnig nooit heeft verwacht dat het zo’n groot succes zou worden en dat hij daarom geen archief heeft opgebouwd. Ik schrok daar erg van en dacht: ‘Dit kan niet waar zijn!’”
        In de Benelux zijn tot dusverre zo’n dertienduizend Stolpersteine geplaatst. In de database van Van Dijk zijn ze bijna allemaal (99%) ingevoerd. In Dordrecht betreft het 190 steentjes op 77 locaties. In naburige gemeenten liggen er: Strijen (15 op 5), Ridderkerk (8 op 1), Zwijndrecht (19 op 6), Sliedrecht (27 op 13), Hardinxveld-Giessendam (3 op 1), Gorinchem (75 op 24) en Werkendam (3 op 1).

Stolpersteine.app Reeweg 92

Wie daarna zoekt op een bepaald adres in Dordrecht, bijvoorbeeld Reeweg 92 (nu: 190), ziet rechts op de website een verhaal, foto’s en andere gegevens. Deze twee foto’s tonen de drie vermoorde leden van het gezin Meijer van de Reeweg 92.
Foto’s Website ‘Stolpersteine.app’

Eenvoudig
Ze zijn eenvoudig te vinden. Tik een plaatsnaam in, en daar verschijnen op de kaart van de gemeente de locaties. Zoom in op een straat, desnoods op een woning. Links verschijnt op het pc-scherm de naam van de straat, het huisnummer waar de steen is gelegd, plus een foto van die woning, van het gelegde steentje of van de betrokken joodse slachtoffers. Rechts is op het pc-scherm dikwijls een verhaal over diegenen te lezen. Vaak kan er doorgeklikt worden op de website van de plaatselijke werkgroep Stolpersteine.
        De locaties van de steentjes worden weergegeven met een icoon (van een goudkleurig, vierkant steentje). Onder dat icoon kunnen meerdere Stolpersteine liggen. Het wijst zich allemaal vanzelf, al klikkend.
        Van Dijk zegt dat de werkgroepen desgewenst zijn kaart met de Stolpersteine in een gemeente kunnen importeren in hun eigen site.
        Alexander Stukenberg houdt Van Dijk intussen op de hoogte van wat hij produceert. En Van Dijk zet de nieuwe Stolpersteine op de dag van plaatsing online, in zijn database – die op haar beurt weer de aangesloten websites voedt. Van Dijk noemt die database dan ook “een levend project”, dat feitelijk pas klaar is als in de Benelux het allerlaatste gedenksteentje is aangebracht. Maar dat zijn er zo onmachtig veel (Nederland alleen al telt 104.000 joodse slachtoffers) dat Van Dijk 100% dekking een illusie acht.

Nieuwe app
Ondertussen werkt hij, op en af, aan een nieuwe app. Al in 2020 nam hij zich voor die te gaan maken. Hij had toen nog de moed te hopen dat hij “binnen een jaar” klaar zou zijn. Maar dat is “te veel van het goede” gebleken. Het is per slot van rekening vrijwilligerswerk wat hij doet, naast zijn gewone werk. Het bouwen van de nieuwe app, vertelt hij, “staat hoog bovenaan mijn wensenlijst”, maar het kost “enorm veel tijd” – tijd die hij niet voortdurend heeft.
        Maar er is een lichtpunt. Onlangs heeft Van Dijk een gesprek gehad met de Fontys Hogeschool ICT in Eindhoven. Zij gaan hem helpen. Half mei gaat een groep van dertig leerlingen “bouwen aan vier nieuwe ontwerpen” van een app, en daaruit zal “één uiteindelijke versie worden gekozen”. Hij is daar “erg blij mee”. Want, vindt hij, de verhalen over het oorlogsleed mogen niet verloren gaan. “De herinnering aan de slachtoffers moet levend worden gehouden, en de slachtoffers moeten een naam krijgen.”

(* 251Stolpersteine in de stad Eindhoven en daarnaast nog eens 23 bij de Rijks Psychiatrische Inrichting ‘De Grote Beek’, gelegen aan de Boschdijk in Eindhoven.)

Op Facebook en Instagram verschijnen portretten van omgebrachte joden op hun geboortedag

Op Facebook (en Instagram) verschijnen portretten (met enkele summiere gegevens) van omgebrachte joden op hun geboortedag. Deze pagina’s tonen vier Dordtenaren.
Foto’s Facebook