NIEUWS
Twee Dordtse oorlogsfoto’s vallen
af bij eindselectie voor fotoproject
Twee foto’s uit de oorlogstijd in Dordrecht die waren ingestuurd voor het groots opgezette fotoproject ‘De Tweede Wereldoorlog in honderd foto’s’, hebben de eindselectie niet gehaald. Een foto die indirect met Dordrecht te maken heeft, van een beklad woonhuis in Groningen, is wél een van de honderd confronterende foto’s geworden.
Welke beelden een publieksjury ten slotte koos, is op 4 mei bekendgemaakt. De NOS zond direct na de Dodenherdenking een speciaal tv-programma over het project uit, en diezelfde dag verscheen het boek De Tweede Wereldoorlog in honderd foto’s (uitgeverij WBooks, Zwolle). De gelijknamige, geplande tentoonstelling die zou plaatshebben in de Tweede Kamer, is geschrapt als gevolg van de coronacrisis.
Uniek
Alle honderd foto’s zijn, voorzien van uitgebreide bijschriften, vrijelijk te raadplegen op deze website. Daartussen bevinden zich niet de twee ‘Dordtse’ foto’s. Nadat de voorselecties waren afgelopen, waren deze nog wel te zien op de website, in de afdeling Zuid-Holland. De ‘Groningse’ opname is via deze link te bekijken. Alle drie de foto’s zijn gebruikt als illustratie bij verhalen op deze Stolpersteine-website, zie de nummers 40, 82 en 157.
De zoektocht naar bijzondere foto’s van de Tweede Wereldoorlog gebeurde in het kader van 75 jaar Vrijheid. De opdracht kwam van het Platform WO2, de uitvoering lag in handen van het NIOD. Bij elkaar moesten de oorlogsfoto’s, zoals in een persbericht stond, “een uniek inzicht geven in hoe we vandaag de dag in Nederland naar de jaren van de oorlog en bezetting kijken”. Nu die jaren steeds verder “van ons af komen te staan, zijn het vooral de beelden die het verleden zichtbaar en voorstelbaar maken”. Foto- en filmmateriaal vormen immers, zo schreef de VPRO-gids in een artikel over het project, “goede poorten waardoor we het verleden weer binnen kunnen gaan.”
 |
De vrienden Sam Frenkel en Janus Braat, |
Startschot
In november 2019 werd het startschot gegeven voor de zoektocht, die verliep via de provincies. Gedurende twee maanden namen erfgoedinstellingen, historische verenigingen, oorlogs- en verzetsmusea hun foto-collecties door. Inwoners uit de provincie werd verzocht hun fotoalbums na te kijken op “aansprekende fotokiekjes”. Behalve historische opnames van Nederland in oorlogstijd, zouden er ook beelden worden geselecteerd van Nederlands-Indië, Suriname en de Antillen. De foto’s konden worden opgestuurd tot en met 18 december.
In Zuid-Holland bleek de zoektocht meer dan driehonderd foto’s op te leveren. Op 19 december werd dit aantal teruggebracht naar een selectie van vijftig. Op 20 januari volgde in het Haagse Oranjehotel, indertijd een beruchte strafgevangenis, de tweede selectie, van vijftig naar 25. Burgers die mee wilden kijken, moesten zich aanmelden. Wie er niet bij kon zijn, kon zijn stem online uitbrengen.
Vrienden
Uit Dordrecht bleken twee foto’s opgestuurd. Die vielen nog niet af bij de eerste selectie van 300 naar vijftig.
De ene foto toont de twee vrienden, beiden 14 jaar oud, in de Wijnstraat, vlak voor Hotel Bellevue: de joodse Sam Frenkel en Janus Braat. Allebei houden zij stoer hun handen in de zij. Samuel Frenkel is op 19 november 1942 in Auschwitz vermoord, samen met zijn 57-jarige vader, de fruithandelaar Abraham Frenkel. Zijn moeder, Mina Frenkel-van Wien, was op 26 oktober 1941 overleden, na een kort ziekbed, 58 jaar oud. De foto’s van de twee jongemannen kwam uit de privécollectie van Theo Braat.
De andere foto laat een keurig gekapte en geklede Nicolaas Klaus zien, poserend bij de bakfiets van de Dordtse wasserij ‘De Volharding’. Als bezorgknecht had Nicolaas een extra taak: groenten smokkelen voor het eigen gezin Klaus en voor de twee joodse onderduiksters, die boven het bedrijf van de familie Klaus aan de Riedijk schuilden. Dit waren de 57-jarige Esther Fonteijn en haar 28-jarige dochter Corine. De fietsritjes waren levensgevaarlijk; de Landwacht hield bij alle veerboten naar het Eiland van Dordrecht alles in de gaten.
De foto van de wasserijknecht, ingezonden door Jos Klaus, zoon van de in 2013 overleden Nicolaas, kwam niet door de tweede selectie. De foto van de twee Dordtse vrienden wel. Voor de 25 meest gekozen foto’s waren in Zuid-Holland 6099 stemmen uitgebracht.
De foto van Sam en Janus was dan nu wel ‘genomineerd’ voor de eindselectie, maar zou hij tot top van honderd meest aansprekende foto’s gaan behoren? Nee, bij de eindronde kreeg de foto te weinig stemmen.
 |
Bezorgknecht Nicolaas Knecht, poserend op de Riedijk bij de bakfiets van het wasserijbedrijf ‘De Volharding’. |
Terzijde
Uit alle twaalf provincies werden 25 foto’s ingebracht, driehonderd in totaal. Een landelijke jury, onder leiding van voorzitter Khadija Arib van de Tweede Kamer, maakte daaruit in maart een keuze. De uitslag werd op 4 mei geopenbaard. ‘Dordrecht’ bleek toen terzijde gelegd.
Maar een foto die zijdelings samenhangt met Dordrecht, heeft de eindstreep nog wel gehaald. Hij komt uit de Groningse selectie en laat een jongetje zien dat op de stoep kijkt naar antisemitische leuzen, die daar, maar ook op de gevel van een woonhuis zijn geverfd, aan de Stationsstraat op nummer 4. Hier woonde koopman Bernard Arie Cohen met zijn echtgenote Betty Schnadig. Dit echtpaar is vernietigd in Sobibor, op 21 mei 1943, hij is dan 64, zij 60.
Bernard Arie en Betty waren de grootouders van Bennie Cohen, het enige kind van hun zoon Arnold en diens vrouw Saartje Odewald. En deze Bennie, die ondergedoken zat bij de familie Van As aan de Vlietweg in Dordrecht, is op 25 oktober 1943 op zolder gevonden door de Dordtse politieagent Gerard Wolsink. “Ha, een joodje”, zei hij, toen hij het pyjamabroekje van de vijf-jarige Bennie naar beneden had getrokken. Op 11 februari 1944, zo’n 3,5 maand later, werd dit jongetje in Auschwitz vergast.
 |
Anti-semitische leuzen op de stoep en op de gevel van het woonhuis van de familie Cohen |
