NIEUWS
Dordtse zaalwacht in boek over
joodse bibliotheekmedewerkers
Op 7 april 2022 verschijnt bij Walburg Pers in Zutphen een boek over twaalf joodse bibliotheekmedewerkers die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn ontslagen. Eén van hen is Salomon Barend van der Meusen, die zaalwacht was bij de bibliotheek in Dordrecht. Hij is vermoord in Auschwitz, op 7 december 1942, 68 jaar oud.
 |
Dit is de leeszaal van de Dordtse bibliotheek in de Wijnstraat, gefotografeerd aan het begin van de vorige eeuw. |
Paperback
Geruisloos verdwenen uit de bibliotheekgeschiedenis luidt de titel van de paperback, die op 12 april officieel wordt gepresenteerd in de bibliotheek van Hilversum. De uitgave telt 192 pagina’s en kost 19,99 euro. De schrijver ervan is Mark Deckers (1971), die van huis uit bibliothecaris is, en als zodanig werkzaam is geweest in de bibliotheek van Deventer, zijn woonplaats. Tegenwoordig werkt hij als bestuurssecretaris bij Rijnbrink, een Provinciale Ondersteunings Instelling (POI) voor bibliotheken in Gelderland en Overijssel.
Deckers is een specialist op het gebied van openbare bibliotheken, valt achterop zijn nieuwe boek te lezen. “Hij schrijft met regelmaat over de kleine bibliotheekgeschiedenissen.” Eerder verscheen van zijn hand Alles behouden, dat gaat over de oorlogsdagboeken van de Bibliotheek Deventer.
Op zijn blog meldt Deckers hoe hij op het idee van zijn tweede boek kwam. “Toen ik in 2019 mijn eerste boek afrondde over de oorlogsdagboeken van de Bibliotheek Deventer, stuitte ik op een aantal brieven in het archief van de Centrale Vereniging voor Openbare Leeszalen en Bibliotheken. Die CV is de voorloper van onze huidige branchevereniging de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB). In die brieven werd in het najaar van 1940 al gerept over het ontslag van Joodse medewerkers.
“Toen ik dat voor het eerst zag, wreef ik toch even mijn ogen uit. Zag ik dat nou goed? Waren al zo snel na de Duitse bezetting de Joodse medewerkers ontslagen? De documenten logen natuurlijk niet. Hoewel de massadeportaties pas veel later op gang kwamen, had de bezetter inderdaad al veel vroeger de uitsluiting van Joden in onze samenleving in gang gezet.”
 |
Het omslag van Deckers’ boek. |
Speurtocht
Wie waren die joodse collega’s?
Deckers: “Het ging om drie bibliotheekdirecteuren, zeven assistenten en één zaalwacht. Elf in totaal en er is zelfs een vermoeden van een twaalfde. Dat blijkt een dochter van één van de directeuren te zijn.” In het najaar van 2019 besloot hij te beginnen aan een speurtocht naar deze mensen. “Wie waren ze, wat hadden ze meegemaakt en hadden ze de oorlog overleefd?” De uitgever, Walburg Pers, bleek opnieuw bereid hem te helpen.
Hij begon “een kleine speurtocht”, die hem voerde langs vele archieven en vele bibliotheken. Maar de speurtocht is “volledig uit de hand gelopen”. Deckers: “Het werd een speurtocht waar heel veel mensen mij bij hielpen en waar puzzelstukje na puzzelstukje met elkaar bij elkaar werd gelegd.” Van sommige medewerkers was nog veel terug te vinden. Maar bij andere was het juist “nog best ingewikkeld om een goed beeld te vormen”. En van lang niet iedereen trof hij, ook niet na uitgebreid onderzoek, een foto aan. “Het is daar letterlijk niet gelukt om zo iemand een gezicht te geven.”
Vakantieweken gingen in alle research zitten. Rond elke persoon ontstond intussen “een klein web van mensen die helpen. En warempel: uit alle puzzelstukjes kwam telkens een mens te voorschijn. Eerst zag je contouren en met elke aanwijzing of archiefstuk, kreeg iemand meer kleur.” In het najaar van 2021 begon Deckers te schrijven, weekend na weekend.
 |
Mark Deckers, de auteur. |
Ontroerend
En zo, uit dit “magische proces”, ontstond het boek. Dat volgens hem “een mooi, ontroerend en liefdevol monument” is geworden voor het leed en het onrecht dat twaalf bibliothecarissen in tien bibliotheken is aangedaan. Het is Deckers gelukt, vindt hij, om al deze mensen, in woorden in ieder geval, “opnieuw een gezicht te geven” Het zijn verhalen geworden “over pijnlijke ontslagen of in de knop gebroken levens”. Maar ook verhalen over het overleven van meerdere kampen of over onderduiken. “Verhalen over levens die bijna onder het stof leken te verdwijnen, maar die het waard zijn om opnieuw in het licht te zetten, aldus de achterflap.
Salomon Barend van der Meusen, op ‘Joods Monument’ abusievelijk Solomon genoemd, is in Dordrecht geboren op 27 december 1873 en woonde op het laatst aan de Houttuinen, op nummer 13a (nu: 13). Zijn zussen Rosetta (Dordrecht, 14.11.1874) en Esther (Dordrecht, 21.2.1879) zijn tegelijk en ook in Auschwitz vermoord, maar op een andere datum: 23 november 1942, zie op deze website verhaal 156. De bibliotheek waar Salomon als zaalwacht werkte, was die aan de Wijnstraat.
Van der Meusen behoort tot de laatste dertig omgebrachte Dordtse joden voor wie de werkgroep Stolpersteine herdenkingssteentjes heeft besteld. In de loop van 2022 worden deze Stolpersteine afgeleverd.
