Het voorbije joodse dordrecht
Joodse familie De Wolf ontvluchtte
het bezette Nederland net op tijd
 |
De voor- en achterzijde van het boek dat David A. de Wolf in 2018 heeft gepubliceerd. |
Het was nog net op tijd.
Op 10 mei 1940 vielen de Duitsers Nederland binnen en ook België en Luxemburg. Vier dagen later, op de veertiende, wist de familie De Wolf, die enkele jaren in Dordrecht heeft gewoond, op het nippertje via IJmuiden naar Engeland te vluchten – op het laatste, nog varende schip. Zo’n zes weken later voeren zij verder naar New York, naar twee tantes die daar woonden. Het joodse gezin was nu volkomen veilig, want buiten bereik van de moordende nazi’s.
De belevenissen van de familie De Wolf zouden ongesignaleerd zijn gebleven, als niet David Alter, de in 1934 in Dordrecht geboren zoon, in 2018 een boek had gepubliceerd. Hier kon dat niet gebeuren luidt de titel ervan. Het bevat een selectie van de briefwisseling tussen zijn ouders en hun in Nederland achtergebleven familieleden, uit de jaren 1940-1946.
Volgens Boekscout, de uitgeverij, geeft met name de grootvader van David “blijk van veel optimisme” in de correspondentie. Maar “of dit gemeend was, dan wel ter geruststelling van de emigranten moest dienen, is echter de vraag”. Het boek, dat 200 pagina’s telt, bevat ook enkele brieven van na 1942, over “de deportatie van de grootouders naar Auschwitz” en over “de ellendige wederwaardigheden van familieleden die de Holocaust wel overleefden”, zo staat op de achterflap.
Dr. David A. de Wolf, inmiddels 90 jaar oud, ontwikkelde zich in Amerika tot hoogleraar elektrotechniek. In 2010 keerde hij terug naar Nederland, hij woont tegenwoordig in Amstelveen. Toen de redactie van deze Stolpersteine-website hem eenmaal had opgespoord, verleende hij voluit medewerking en verstrekte gegevens over hoe het zijn familie na de vlucht uit Nederland is vergaan.
 |
Estera woonde voor haar huwelijk in Den Haag, zoals deze Haagse archiefkaart laat zien. |
 | |
In het ‘Rotterdamsch Nieuwsblad’ van 4 mei 1932 |
Een bericht in de ‘Dordrechtsche Courant’ van 24 juli 1934: Estera is (de dag ervoor) bevallen van een zoon. |
Dordrecht
David Alter was het eerste van de vier kinderen die Marinus de Wolf zou krijgen met Estera Frijgind. Hij is geboren in Zutphen op 28 juni 1904, zijn echtgenote komt uit Suwalki, dat nog bij Rusland hoorde toen zij er op 6 september 1907 ter wereld kwam, maar dat nadien bij Polen werd gevoegd. Zij trouwden in Rotterdam, op 24 mei 1932, allebei waren zij joods. Hij was toen 27, zij 24.
Estera, van wie de voornaam door zoon David zelf als Esfira wordt geschreven, was op 26 augustus 1927 eerst vanuit Amsterdam in Den Haag gaan inwonen. Op 1 mei 1930 vertrok zij vandaar naar Rotterdam, waar ze opnieuw inwoonde. Estera was muziekonderwijzeres, later werd zij kantoorbediende*.
Haar aanstaande echtgenoot Marinus de Wolf, werktuigbouwkundig ingenieur van beroep, was de eerste die zich in Dordrecht vestigde, op 29 juli 1930, hij was nog ongetrouwd. Volgens de gezinskaart uit het Dordtse archief kwam hij uit Heerlen en betrok hij een woning in de Boomstraat, op toenmalig nummer 25 (nu: 35 B – 35 I). Hij ging werken bij het Gemeentelijk Energie Bedrijf (GEB).
Twee jaar later, op 24 mei 1932, kwam Estera Frijgind vanuit Rotterdam naar Dordrecht, op de dag van haar huwelijk met Marinus. Het echtpaar ging wonen op de Sint Jorisweg, op nummer 34 rood (nu: 50-52). Tweeëneenhalf jaar later, op 28 januari 1935, verlieten Marinus en Estera Dordrecht, samen met hun eersteling David Alter. Gedrieën streken zij neer in Wijk aan Zee en Duin (nu: Beverwijk), op het adres Verlengde Vondellaan 28.
Op 12 juni 1936 kreeg David in Beverwijk een broertje: Arnold. Pas na de Tweede Wereldoorlog zouden er nog twee kinderen bijkomen, een tweeling.
 |
De Rotterdamse trouwakte van Marinus en Estera. |
 |
Deze foto’s tonen David Marcus de Wolf en Spransje Norden, de ouders van Marinus de Wolf. |
Vermoord
Aan de horror van de Holocaust heeft het gezin De Wolf, zoals gemeld, net op tijd weten te ontsnappen. Dit geluk was de ouders van Marinus niet gegund. Zijn vader David Marcus de Wolf (Zutphen, 9 september 1872) en zijn moeder Spransje Norden (Groningen, 12 februari 1880) zijn op 15 oktober 1942 tegelijk vergast in Auschwitz, respectievelijk 70 en 62 jaar oud. Zij woonden op het laatst in Rotterdam, op nummer 25a van de Boezemsingel.
Marinus, Estera en hun twee jonge kinderen wisten bezet Nederland op 14 mei 1940 te ontvluchten. Eerst reisden ze via IJmuiden naar Engeland, anderhalve maand daarna naar New York. David was bijna zes jaar oud, zijn broertje Arnold bijna vier.
In New York, waar “twee tantes garant konden staan voor ons” zoals David in een e-mail schrijft, had vader Marinus als ingenieur “vrijwel onmiddellijk een goede baan”. “Wij woonden zes jaar achtereenvolgens in Bronxville en Mount Vernon.” In het voorjaar van 1946 verhuisde het gezin De Wolf van de VS naar Groot-Brittannië, naar Saltburn-by-the-Sea, een stad in North Yorkshire.
De reden? Marinus de Wolf moest daar “samenwerken met een Engelse firma in Stockton-on-Tees”, licht David toe.
In de zomer van 1948 keerde het gezin terug naar Nederland. Achtereenvolgens, zo vertelt David, “woonde ik 1 jaar in Scheveningen, 1 jaar in Rotterdam en 2 jaar in Naarden”. En daarna ging hij, als 18-jarige, in Amsterdam studeren. In 1959 studeerde hij af in de natuurkunde en ging vervolgens twee jaar in dienst.
 |
Het gezin van Marinus de Wolf en Estera Frijgind heeft krap twee jaar in Dordrecht gewoond, op twee adressen. |
 |
Dit zijn de panden waarin de familie De Wolf in haar Dordtse tijd heeft gewoond. |
Huwelijk
Na de oorlog breidde het gezin De Wolf zich uit. Op 7 maart 1947 beviel moeder Estera van een tweeling, Robert en Judith. Het zoontje is niet oud geworden: Robert overleed al na acht maanden.
Elf jaar later, in augustus 1958, trad David Alter in het huwelijk, de eerstgeborene die nu 24 jaar oud was. Zijn echtgenote werd de 20-jarige Mirjam Hilfman (Bonto Tarutu, Jeneponto, Indonesië, 22 maart 1938). Met haar kreeg hij twee dochters: Naomi (25 augustus 1959) en Jiska (25 juni 1961).
Het huwelijk heeft niet lang standgehouden. David en Mirjam scheidden na zes jaar, in 1964. Mirjam, de ex-echtgenote, is op 1 november 1989 door zelfdoding overleden in Dossenheim, een plaats in de Noord-Duitse deelstaat Baden-Württemberg bij Heidelberg. Zij is 51 jaar oud geworden.
In 1975 hertrouwde David de Wolf, nog altijd wonend in de VS, met Peggy Ban-Lumpkin. Hieruit ontstond dochter Sarah Eleonora (Roanoke, VS, 12 oktober 1985). Deze is nu, meldt haar vader, stedenbouwkundige bij een firma in Philadelphia.
Ook zijn tweede huwelijk strandde echter, “ondanks voornamelijk goede jaren”, in 2007. De voormalige echtelieden David en Peggy zijn evenwel aldoor “op goede voet met elkaar gebleven”. Peggy verhuisde terug naar Princeton en hertrouwde later met ene Jim Bogart, met wie zij nog altijd getrouwd is.
David vertelt aanvullend en openhartig dat − toen hij al apart van Peggy woonde − hij en Hilda Stuyt-Essers, een oude vriendin van hem in Nederland, nog “zoveel interesse in elkaar bleken te hebben dat wij in 2007-2008 samenwoonden, tot aan haar dood in oktober 2008”. Hilda was de dochter van de schilder Bernard Essers en de weduwe van de architect Stuyt. Ongeveer twee jaar lang pendelde David heen en weer tussen het Noord-Hollandse Bergen en Blacksburg, tot Hilda stierf als gevolg van longkanker.
 | |
Op deze privéfoto staat Esfira (Estera) Frijgind, de moeder van David Alter en echtgenote van Marinus de Wolf. |
Nog een privéfoto, |
Loopbaan
Hoe verliep in die voorbijgaande decennia de wetenschappelijke loopbaan van de natuurkundige David Alter de Wolf?
In de periode 1962-1982 heeft hij als wetenschappelijk medewerker gewerkt op RCA Laboratories in Princeton. RCA staat voor Radio Corporation of America, en is opgericht in 1942. Het is “one of the longest living and most important corporate research laboratories in the electricial engineering field”, aldus de website Engineering and Technology History Wiki. RCA liet overigens de oude naam in 1966 vallen en heette daarna RCA Corporation, totdat het bedrijf in 1986 werd opgeheven.
In september 1968 promoveerde David de Wolf in Eindhoven, niettemin bleef hij gewoon in Amerika wonen. Hoe hij dit deed?
Desgevraagd legt hij uit dat hij in Princeton “de nodige gegevens verzamelde om een proefschrift in elkaar te zetten”. Hij vond vervolgens een promotor op de TU Eindhoven bereid om het proefschrift te accepteren, waarop David in september 1968 naar Eindhoven reisde om te promoveren − vervolgens keerde hij “direct terug naar de VS”.
Van 1982 tot zijn emeritaat in 2003 is David de Wolf hoogleraar elektrotechniek geweest op de universiteit Virginia Tech in Blacksburg. Zeven jaar later lonkte kennelijk toch Nederland weer. “Ik besloot in 2013 definitief terug te keren naar Nederland”, meldt David, die zijn woning in Blacksburg verkocht. Voor die tijd verbleef hij deels in de VS, deels in Nederland.
Thans woont hij in Amstelveen, samen met zijn huidige vriendin, de in Den Haag geboren Thecla de Waal. “Nog altijd”, benadrukt de hoogbejaarde De Wolf op de achterflap van zijn boek, “ben ik geïnteresseerd in onderwerpen uit de fysica en de technische wetenschappen.” Maar naast de exacte vakken, vult hij aan, “heb ik altijd veel belangstelling gehad voor muziek (ik speelde piano), kunst, literatuur, geschiedenis en politieke wereldgebeurtenissen.”
 |
Recente foto’s van David Alter en zijn broer Arnold Wolf. |
Kinderen
Tot slot nog wat nader familienieuws. Over Arnold, de broer die na hem kwam, deelt David mee dat hij een “zeer succesvol zakenman” is geworden, en dat hij twee dochters heeft: Barbara (inmiddels 54) en Annick (52), die ondertussen ook weer kinderen hebben gekregen.
Over de twee dochters uit zijn eerste huwelijk met Mirjam Hilfman meldt David dat Naomi één zoon heeft: Yaniv Barzilai (geboren 25.11.1988, nu werkzaam als een beambte op het State Department van de VS, het ministerie van Buitenlandse Zaken). En de andere dochter, Jiska, heeft ook een zoon: Juri (28 augustus 1996, werkzaam als cineast in Nederland).
Judith ten slotte, de zus van David en Arnold en de overlevende helft van de tweeling, is in Amsterdam gestorven op 5 februari 1985 als gevolg van borstkanker. Zij woonde samen met de psychiater Robert Fluks en noemde zichzelf Judithj Fluks. De vraag of zij ook met hem getrouwd was, heeft zij volgens haar broer David “nooit willen beantwoorden”.
Echter: na haar overlijden stonden op 7 februari in itwee overlijdensadvertenties. De ene was van het bestuur van de vereniging “Mooie Apollolaan en omgeving” (waarvan Judithj de voorzitter was). Uit deze advertentie blijkt dat Judithj “begiftigd” is geweest met de Gouden Erespeld van de Stad Amsterdam. En Robert wordt hier “haar echtgenoot” genoemd. De andere advertentie is van de Stichting Commissie Berlage, die zich inzette voor het behoud van het karakter van het door H.P. Berlage ontworpen Plan Zuid. Ook van deze commissie was Judithj voorzitter.
Ir. Marinus de Wolf, de “lieve zorgzame” vader van deze drie kinderen en “innig geliefde” echtgenoot van Estera Frijgind, is in zijn woonplaats Naarden overleden, als 66-jarige op 29 januari 1971, “na een moedig gedragen lijden”, aldus de overlijdensadvertentie. De weduwe Estera zelf is volgens een bericht in Het Parool van 22 september 1979 overleden op de 19de.
 | |
Marinus de Wolf overleed op 29 januari 191 in Naarden, |
Zijn echtgenote Estera stierf op 17 september 1979, |
* David de Wolf zelf hecht niet veel waarde aan de ambtelijke notities over het beroep van zijn moeder op de Dordtse archiefkaart. Hij heeft de neiging te denken dat "ze er maar wat van hebben gemaakt". Daar heeft hij deze reden voor: "Het Nederlands van mijn moeder was toen vrij gebrekkig en ik denk dat de ambtenaar ook niet goed wist wat hij ervan moest maken." En: "Het kan zijn dat ze wat privé-muzieklessen gaf, maar ze was net als ik een vrij ongeschoolde en matige pianiste. Het kan verder best waar zijn dat ze een tijdje kantoorbediende was, maar dat weet ik niet. Ze sprak vrij weinig over deze tijd."
< Terug naar index 'Verhalen over het voorbije joodse leven in Dordrecht'
