Het voorbije joodse dordrecht

Ook de joodse begraafplaats in Dordrecht
kreeg met vandalisme te maken: deel 3

Grafzerken op de joodse begraafplaats in Dordrecht in 1982

De allereerste keer dat vandalen huishielden op de Dordts-joodse begraafplaats, was in mei 1969. De foto, gemaakt door persfotograaf H.G. Beerman van ‘Het Dordts Dagblad’, toont één van de omgegooide grafmonumenten. Foto RAD (nr. 552_305169) 

Begraafplaatsen horen een laatste rustplaats te zijn, maar de rust wordt er soms ernstig verstoord – door bekladdingen, grafschennis, vernielingen en graffiti.
        Joodse begraafplaatsen vormen geen uitzondering op dit vandalisme. De indruk die iemand krijgt die geregeld kranten leest, is dat joodse begraafplaatsen in toenemende mate juist het doelwit zijn.
        De joodse begraafplaats aan de Nieuweweg is dit wangedrag niet bespaard gebleven, al leert een inventarisatie via de krantenwebsite ‘Delpher’ van de Koninklijke Bibliotheek dat het in Dordrecht in de naoorlogse decennia bij een enkel incident is gebleven.
        Wat gebeurde er wanneer?
        Deel 3 van de serie over de Dordts-joodse begraafplaats: grafvandalisme.

Viltstift
Landelijke dagbladen als Het Vrije Volk, de Volkskrant, het Algemeen Handelsblad, het Algemeen Dagblad en Trouw meldden het, maar ook regionale, zoals de Leeuwarder Courant en de Friese Koerier. Dikwijls op hun voorpagina of op de al even prominente pagina 3: dat er te Dordrecht vernielingen waren gepleegd op de joodse begraafplaats aan de Achterweg (de toenmalige adressering).
        De meeste kranten, ook de lokale uiteraard, meldden het op 16 mei 1969, een enkele een dag later. De berichtgeving was niet eensluidend. De Leeuwarder Courant (LC) bijvoorbeeld meende dat er in “afgelopen twee nachten zeven zerken” zijn omgegooid, volgens Het Vrije Volk (HVV) en het Algemeen Dagblad waren het er vier. Op één van deze omver gegooide stenen, berichtten beide dagbladen, was met “een groene viltstift een hakenkruis getekend”.
        Volgens HVV dacht de Dordtse recherche “niet in de eerste plaats aan een neo-fascistische organisatie, maar meer aan kwajongenswerk”. Niettemin neemt de politie volgens de LC “de zaak hoog op”. De eventuele daders zijn evenwel nooit opgespoord, de kranten hebben nadien in ieder geval geen aanhoudingen vermeld. Rust daalde weer neer op de begraafplaats, zij het voor maar even.
        Een week later werd er namelijk opnieuw vandalisme geconstateerd, maar nu op de naastgelegen Algemene Begraafplaats. Het Vrije Volk schreef erover in de editie van 22 mei 1969. Nu bestond de grafschennis eruit dat er zes grafstenen omver waren getrokken. Ze bleven onbeschadigd, al stelde de politie wel vast dat er voor dit omtrekken “veel kracht” nodig moet zijn geweest: twee politiemannen “moesten alle krachten inspannen om dat gedaan te krijgen”. Conclusie: “De aanvankelijke theorie dat hier sprake zou zijn van kwajongenswerk, lijkt hierdoor wat wankel te worden.”
        Over de identiteit van de daders tastte de politie “nog volledig in het duister”. Ook voor dit incident geldt: de daders zijn niet gevonden. De Nederlandse taal kent voor zoiets een in dit opzicht wrange uitdrukking: ze lagen op het kerkhof.
        Over beide begraafplaatsen zijn sindsdien geen gevallen van grafvandalisme gemeld in de media.

Het Vrije Volk houdt het op 4 vernielde grafzerken, de Leeuwarder Courant op zeven op 16 mei 1969

‘Het Vrije Volk’ houdt het op 4 vernielde grafzerken, de ‘Leeuwarder Courant’ op zeven.
Beiden kranten signaleren bovendien dat op één zerk een hakenkruis was getekend met groene viltstift.
Foto’s Delpher

Afschuw
Een en twintig jaar later. In mei 1990 zag het er ernstig uit. Afschuw golfde door Frankrijk én de joodse gemeenschap van Nederland, nadat op donderdag 10 mei meer dan dertig joodse graven in het Zuidfranse Carpentras bleken te zijn geschonden. In een reportage in het Nieuw Israëlitisch Weekblad van de 18de mei schreef Leontine Veerman dat de ontdekking werd gedaan door twee vrouwen die bloemen wilden leggen op het graf van een familielid.
        De stenen van 34 graven, zagen zij, waren vernield. Een aantal stenen was opgelicht en verplaatst. Het lichaam van een 81-jarige man die kort geleden was begraven, was op de steel van een parasol gespietst, en op zijn buik was een jodenster bevestigd. Alle buurtbewoners zijn ondervraagd, maar er waren geen getuigen van de macabere daad. Vingerafdrukken op de stenen en voetafdrukken wijzen erop dat vier personen betrokken moeten zijn geweest bij de grafschendingen. Zij moeten “volgens burgemeester Jean-Claude Andrieu van Carpentras met zware staven bewapend zijn geweest, omdat sommige stenen meer dan tweehonderd kilo zijn”.
        Schendingen van begraafplaatsen waren in Frankrijk al “niet meer ongewoon”, meldde Veerman, die opsomde welke voorvallen van vernielzucht zich de afgelopen jaren hadden voorgedaan: de grafschendingen “grijpen als een olievlek om zich heen”, zo leek het. “Maar de mishandeling van een dood lichaam gaat nog een stap verder en is onverdraagbaar”, zei Jean Kahn, voorzitter van de Crif (Conseil representatif des institutions juives en France).

Dordrecht
De beroering leidde er in Nederland toe dat de joodse gemeenschap haar 35 begraafplaatsen extra liet beveiligen. Ging dat in Dordrecht ook gebeuren? wilde De Dordtenaar weten.
        Consulent Salomon Wasserman van het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap (NIK) reageerde afhoudend: “Ik kan daar geen antwoord op geven. Dergelijke berichten lokken reacties uit van onevenwichtige geesten. Hoe minder er over geschreven wordt, des te beter het is.”
        De Dordtse politie zag in de gebeurtenissen in Carpentras in ieder geval geen aanleiding om de surveillance op de joodse begraafplaats in Dordrecht te verscherpen. Woordvoerder Harry Wouters, op 18 mei 1990: “Op dit moment is het niet nodig extra maatregelen te treffen en daar heeft ook niemand om verzocht.”
        Heeft de gemeente een taak in deze? Beleidsmedewerker W.F.K. Zaalberg vertelde De Dordtenaar: “Het is geen gemeentelijke begraafplaats en alleen de burgemeester als hoofd van de politie heeft wat dat betreft een taak, als een gaat om het handhaven van de openbare orde.”
        Zelf weet hij niet of de begraafplaats extra bewaakt wordt, hoewel hij betrokken is bij de restauratie ervan. “Er over praten en schrijven doet meer kwaad dan goed”, merkt hij tot slot op. “Ik houd daar mijn hart voor vast en dank God op mijn blote knieën als ons deze bui bespaard blijft.”
        De ophef ebde inderdaad vanzelf weer weg, de joodse begraafplaats kon zich hullen in rust en stilte – tot ver in de nieuwe eeuw.

In februari 2020 werden twee naast elkaar staande, hoge grafzerken beklad

In februari 2020 werden twee naast elkaar staande, hoge grafzerken beklad.
Op de linker stond: KKR (kanker), jood, een hakenkruis en A.C.A.P. (All Cops Are Bastards), op de rechter alleen A.C.A.P.
Foto Redactie Website

Hakenkruis
Februari 2020: iemand kalkt leuzen en een hakenkruis op twee hoge grafstenen, die achterin de joodse begraafplaats staan. Kort daarna trekt een digitaal scholkgolfje door de wereld, want de wereld beschikt inmiddels over internet, Twitter, Facebook, YouTube, Instagram en nog zoveel meer van die digitale verworvenheden en sociale media. Een bericht schiet tegenwoordig in een mum van tijd de wereld rond en bereikt in een zucht miljoenen mensen, 24 uur per dag. Kranten kwamen en komen doorgaans maar één keer dag uit.
        Op 4 februari, ’s avonds om 18.18 uur, laat de wijkagent van Krispijn (hashtag: WA_Krispijn@POL_Krispijn) dit weten:

Tussen donderdag 30-1-20 14.30 uur en zondag 2-2-20 15.15 uur zijn er graven #vernield op de Joodse #begraafplaats op de #Nieuweweg in #Dordrecht. Er zijn #discriminerende teksten op de graven gezet. Bent u getuige? Bel dan 0900-8844 #antisemitisme #grafschennis #getuigenoproep

        Hij plaatst er een foto bij van één van de twee besmeurde stenen. Van boven naar beneden is te zien: KKR (kanker), het woord ‘jood’, een swastika en onderaan de afkorting ‘ACAP’, wat staat voor All Cops Are Bastards, alle agenten zijn klootzakken. Enkele minuten later al, om 18.36 uur, reageert al de burgemeester van Dordrecht, Wouter Kolff, ook via Twitter (hashtag: Wouter Kolff@WouterKolff). Hij is verontwaardigd. Hij schrijft:

Dit is wanstaltig gedrag. Help onze mensen van politie om de daders van deze lage actie op te sporen! @Politie_Dordt @POL_Krispijn https://t.co/f07gCaiXiI408275c0" />

        Op de website van RTV Rijnmond is dan al een bericht geplaatst, om 18.31 uur. Ook hier wordt het nieuws begeleid door een foto, nu van twee stenen. Volgens de regionale omroep worden de stenen “zo snel mogelijk schoongemaakt”. Dat heeft de redactie vernomen van de Joodse Gemeente Rotterdam, waar de begraafplaats onder valt.

Deze foto toont de schoongespoten stenen

Hoewel de stenen met spoed gereinigd zouden worden, is dit in werkelijkheid pas maanden later gebeurd.
Deze foto toont de schoongespoten stenen.
Foto Redactie Website

Geschokt
Op 5 februari komt RTV Rijnmond met een follow-up. In dit aanvullende bericht staat dat de bekladde joodse graven voorlopig niet worden schoongemaakt, maar pas volgende week. “De politie heeft meer tijd nodig om sporenonderzoek te doen”, zegt de woordvoerder van de Joodse Gemeente Rotterdam, Chris den Hoedt.
        Verslaggeefster Suzanne Mulder is ter plekke. Ze meldt in haar item dat de joodse gemeenschap “geschokt” is door de bekladding. De Joodse Gemeente Rotterdam, maar ook het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap (NIK) hebben inmiddels aangifte gedaan. [Zie de uitzending terug via deze link: https://www.youtube.com/watch?v=8lZ6p7y1iPQ]
        De tv-beelden tonen Eduard Huisman, consul-beheerder begraafplaatsen Nederland van het NIK, terwijl hij mismoedig rondloopt op de begraafplaats. “Dit is willens en wetens een aanslag op Joods cultureel erfgoed”, zegt hij. “Dit rijt opnieuw de wonden open van de mensen die in de Tweede Wereldoorlog familie en vrienden hebben verloren.”
        Hij zegt tegen de dader of daders, blijkens het websitebericht van RTV-Rijnmond: “Ga je huiswerk doe. De reden dat dit is gedaan, komt vooral voort uit negatieve propaganda over het jodendom. Als je goed kijkt, hebben Joden in Nederland juist bijgedragen aan de groei en bloei van de wereld en de mensheid, en misschien kan je zelf ook wel meehelpen.”

Website RTV Rijnmond

Website ‘RTV Rijnmond’

Verslaggeefster ‘RTV Rijnmond’ ter plekke.

Nieuwssites
Beelden van de twee geschonden grafstenen vliegen diezelfde dag of in de dagen erna de wereld over. Het zijn vooral joodse nieuwssites en dagbladen die melding maken van de schanddaad in Dordrecht. Enkele voorbeelden: The Jerusalem Post, The Times of Israel, World Today News, DutchNews.nl, The Jewish Telegraph Agency en de website Antisemitisme.co.il, die wereldwijd uitingen van antisemitisme monitort. Schermafbeeldingen van de sites staan hieronder.
        Maar de daders worden niet gevat. Ook dit incident – het eerste uit Dordrecht dat wereldwijde aandacht kreeg – levert niet meer op dan reacties van afschuw.
        Maanden later worden de twee grafstenen pas schoongemaakt. Niets herinnert meer aan de grafschennis. De doden hebben hun eeuwige rust teruggekregen, al denderen er piepend onophoudelijk treinen langs, heen en weer.

The Times of Israel en Jewish Telegraphic Agency

The Times of Israel

Jewish Telegraphic Agency

World Today News en Website Antisemitisme

World Today News

Website Antisemitisme

Website DutchNews.nl en The Jerusalem Post

Website DutchNews.nl

The Jerusalem Post

i24NEWS

Franstalig nieuws over Dordrecht op 'i24NEWS', een in Israël gevestigde, internationale 24-uurs nieuws- en actualiteitenzender, die nieuws verspreidt in het Frans, Engels en Arabisch.

Onbegraven
De voormalige Dordtse stadsdichter Jan Eijkelboom (Slikkerveer, 1926 – Dordrecht, 2008) heeft in 1986 een gedicht geschreven over de treinen die de begraafplaats passeren. Misschien is het wel zo passend om dit hier, in verband met deze serie, opnieuw te citeren (zie ook verhaal 1 op deze website).
        Dit is het:


Joodse begraafplaats

Op deze kleine dodenakker,
een driehoek tussen spoorlijn
en smalle buitenweg,
staan de langwerpige stenen
elkander sprakeloos te troosten.
Zij die hier liggen zijn met pijn
of zonder dat ze ’t wisten
in bed of soms op straat gestorven.
Maar als de trein passeert,
vaart minderend omdat
hij hier een bocht door moet,
lijken zij weet te hebben
van al de mannen en de vrouwen,
de onbegraven kinderen,
die na hen zijn vermoord.


< Terug naar index 'Verhalen over het voorbije joodse leven in Dordrecht'