NIEUWS
Twaalf nieuwe Stolpersteine
op 16 juni zijn de voorlaatste
De Dordt werkgroep Stolpersteine is aan de laatste struikelsteentjes toe. Op donderdag 16 juni worden er in de Dordtse binnenstad twaalf nieuwe gelegd, op vijf adressen. Later in de zomer volgen er nog 25 en dat zijn de allerlaatste. Het programma hiervoor is nog niet bekend. In april 2014 maakte Dordrecht voor het eerst kennis met de herdenkingssteentjes, die zijn bedoeld om vermoorde joodse Dordtenaren (terug) in de herinnering te brengen. In totaal liggen straks in de stad, verspreid over meerdere wijken, 201 steentjes, die geregeld worden schoongepoetst.
 |
Ook de BBC besteedde op haar website aandacht aan de Stolperstein voor Ada van Dantzig. |
 |
Gunter Demnig toont het allereerste Britse struikelsteenje. Het is op 30 mei 2022 gelegd in Londen, voor de Nederlandse Ada van Dantzig. |
 |
Op 1 juni maakte Ierland kennis met het fenomeen Stolperstein. In Dublin werden er zes geplaatst, Demnig laat twee ervan zien. |
Kunstenaar
Aanvankelijk metselde de Duitse kunstenaar Gunter Demnig (1947), de uitvinder van de steentjes, zelf de Stolpersteine in trottoirs, vlak voor de woning van de betrokken joden. De laatste jaren zijn het in Dordrecht twee vaste medewerkers van Openbare Werken die dit werk doen. Demnig is niet altijd persoonlijk beschikbaar; hij reist voortdurend gans Europa af, waar hij inmiddels tienduizenden Stolpersteine heeft aangebracht. Hij begon ermee in 1996 in de Berlijnse wijk Kreuzberg, inmiddels bestrijkt het project 28 Europese landen en zijn er tot dusverre meer dan 91.000 steentjes geplaatst.
Op 30 mei 2022 kwam er een land bij, aan de overkant van de Noordzee: Demnig installeerde de allereerste Britse Stolperstein (‘stumbling stone’) in Londen, op het adres 3 Golden Square. Daar heeft de jonge Nederlandse schilderijenrestaurateur Ada Rosa (‘Anna’) van Dantzig (Rotterdam,3.8.1918) gewoond. Nadat de nazi’s in mei 1940 Nederland waren binnengevallen, ging Ada terug naar Rotterdam. Ze vluchtte vervolgens met familieleden naar Frankrijk, maar werd gearresteerd in Drancy en gedeporteerd naar Auschwitz, waar ze op 14 februari 1942 op 24-jarige leeftijd werd omgebracht. Ook haar ouders, broer en zus eindigden daar.
Een dag later, op 1 juni, dook Gunter Demnig op in Ierland, in Dublin, waar hij zes Stolpersteine installeerde − voor Ettie Steinberg, haar echtgenoot Wojteck, hun drie-jarige zoon Leon en nog drie andere, in Ierland geboren joden. Op één na werden zij allen vermoord in Auschwitz, in 1942. Alleen Isaac Shishi werd omgebracht in Litouwen. Alle Ierse steentjes zijn op één locatie terechtgekomen: bij St. Catherine’s National School, aan Donore Avenue.
Waar Groot-Brittannië en Ierland voor het eerst het fenomeen Stolpersteine leerden kennen, werden in diezelfde week in op Walcheren, op donderdag 2 juni, de laatste zestien stenen gelegd, in Vlissingen, Veere en Domburg. In zes jaar tijd zorgde de stichting Struikelstenen Zeeland ervoor dat er verspreid over de hele provincie Zeeland 122 stenen kwamen voor iedere afgevoerde joodse Zeeuw. De verhalen over hen, dikwijls vergezeld van foto’s van volwassenen en kinderen, zijn te lezen op struikelstenenzeeland.nl
 |
Met hulp van Dordtenaar Arno de Grauw, de man achter de website ‘Dordrecht Plattegronden.nl’, kon precies worden achterhaald waar zich destijds het voormalige huisje van de familie Katan aan de Vest bevond. Nummer 172, vroeger 116, is waar nu de Hogeschool InHolland staat. |
Huishoudster
Terug naar Dordrecht, waar het Stolpersteine-project ook de afronding nadert.
Het programma voor 16 juni begint om 10 uur in de Grote Spuistraat, op nummer 11.
Daar woonde huishoudster Rijntje de Jong, die in Dordrecht is geboren op 25 mei 1906 en op 26 oktober 1942 werd vermoord in Auschwitz.
Om 10.30 uur worden op de Vest drie steentjes aangebracht, bij huidig nummer 172. Dit adres, dat in de oorlog als nummer 116 had en tegenwoordig Spuiboulevard heet, vergde enig puzzelen, omdat er ter plekke zoveel is gesloopt is. Uiteindelijk is de correcte locatie gevonden: aan de achterzijde van de Hogeschool InHolland, op de hoek met het Achterom. De steentjes zijn bedoeld voor Israël Katan (Rotterdam, 31.5.1879 – Auschwitz, 19.11.1942), zijn echtgenote Elisabeth Cohen (Dordrecht, 7.3.1877 – Westerbork, 9.10.1943) en haar oudere broer Salomon Cohen (Dordrecht, 10.11.1875 – Auschwitz, 19.11.1942).
Het programma wordt vlakbij vervolgd, om 11 uur, bij nummer 263, dat tegenover nummer 173 ligt, en wat ook hier de Spuiboulevard is. Hier komen steentjes voor het gezin Leviticus, bestaande uit vader Isidor Leviticus (Grave, 15.9.1877 – Auschwitz, 7.12.1942), moeder Martha Leviticus-Paërl (Amsterdam, 29.8.1890 – Auschwitz, 23 .11. 1942) en hun dochters Annette (Dordrecht, 9.9.1929 – Auschwitz, 23.11.1942) en Cato (Dordrecht, 7.1. 1932 – Auschwitz, 23.11.1942).
Om 11.30 uur brengen de medewerkers van Openbare Werken nog twee steentjes aan op het adres Bagijnhof 27, voor David Leonard Staal (Zutphen, 1.3.1902 – Birkenau, 24.1.1944) en zijn vrouw Betsy Fresco (Amsterdam, 20.2.1901 – Auschwitz, 10.10.1943). Om 12. 00 uur wordt het programma afgesloten op de Blekersdijk, bij nummer 57. De steentjes die hier komen zijn bedoeld voor twee vrouwen die in de oorlog op dit adres woonden, de ongetrouwde Henriëtte Judith van Dam, Dordrecht, 27.6.1896 – Auschwitz, 19.11.1942) en de weduwe Elizabeth van Gelder-den Hartog (Alblasserdam, 31.12.1879 – Sobibor, 14.5.1943).
| tijdstip | waar | wie | geboren | vermoord | verhaal | |
| 10.00 u | Grote Spuistraat 11 | RIJNTJE DE JONG | 1906 | 26.10.1942 | Auschwitz | 73 en 185 |
| 10.30 u | Vest 172 (Spuiboulevard) | ISRAËL KATAN ELISABETH KATAN-COHEN SALOMON COHEN |
1879 1877 1875 |
19.11.1942 09.10.1943 19.11.1942 |
Auschwitz Westerbork Auschwitz |
59 |
| 11.00 u | Vest 263 (Spuiboulevard) | ISIDOR LEVITICUS MARTHA LEVITICUS- PAËRL ANNETTE LEVITICUS CATO LEVITICUS |
1877 1890 1929 1932 |
07.12.1942 23.11.1942 23.11.1942 23.11.1942 |
Auschwitz Auschwitz Auschwitz Auschwitz |
205 |
| 11.30 u | Bagijnhof 27 | DAVID LEONARD STAAL BETSY FRESCO |
1902 1901 |
24.01.1943 10.10.1943 |
Auschwitz Auschwitz |
43 en 233 |
| 12.00 u | Blekersdijk 57 | HENRIETTE VAN DAM ELIZABETH VAN GELDER- DEN HARTOG |
1896 1897 |
19.11.1942 14.05.1943 |
Auschwitz Sobibór |
164 |
Verhalen
Aan bijna alle slachtoffers die hierboven worden genoemd, zijn op de website van de Dordtse werkgroep verhalen gewijd. Hieronder staan de nummers van die artikelen.
Grote Spuistraat 11 - Rijntje de Jong:
Verhaal 73 Mozes de Jong: de enige joods-Dordtse militair die in de oorlog sneuvelde
Verhaal 185 Wilma Lachnit zag als kind haar joodse overbuurvrouw uit huis gesleurd worden
Vest 172 (Spouboulevard) - Israël Katan en andere, nog geen verhaal, maar wordt
genoemd in verhaal
Verhaal 59 De Dordtse doden in Westerbork en hoe slager I.H. Meijer eigenlijk stierf
Vest 263 (Spuiboulevard) - Isidor Leviticus en anderen:
Verhaal 205 Jom Hasjoa wordt vanaf 2019 ook in Dordrecht gehouden, dankzij Bne Dor
Bagijnhof 27 - David Leonard Staal:
Verhaal 43 Frans reçu getuigt van vergeefse vlucht naar veiliger oorden door joods-Dordtse tandartse
Verhaal 233 De roof van joodse woningen in Dordrecht: een tweedelig dossier
Blekersdijk 57 - Henriëtte Judith van Dam en anderen:
Verhaal 164 Het Dordtse geslacht Van Dam is door de nazi’s finaal afgebroken
