NIEUWS
Werkgroep mag nu ook zelf Stolpersteine leggen
Dinsdag 26 januari worden er bij woningen van omgekomen Dordtse joden opnieuw herdenkingssteentjes aangebracht, voor de derde keer nu al. Op negen adressen in hoofdzakelijk de binnenstad komen in totaal twaalf zogenoemde Stolpersteine. De Dordtse werkgroep Stolpersteine, die met giften en donaties tweehonderd steentjes hoopt te kunnen financieren, is na de 26ste gevorderd tot veertig exemplaren.
Gunter Demnig, de Duitse kunstenaar die de struikelsteentjes bedacht, is er zelf niet bij aanwezig. Hij krijgt zoveel aanvragen uit heel Europa, duizenden per jaar, dat hij de steentjes steeds moeilijker persoonlijk kan komen bezorgen en metselen. Demnig heeft de werkgroep toestemming gegeven het werk zelf te (laten) doen, een zogeheten Selbstverlegung. De gemeente heeft er medewerkers van Openbare Werken voor beschikbaar gesteld. Op 22 februari, bij de vierde steenlegging in Dordrecht, is Demnig weer wel paraat.
Op de 26ste januari wordt in nòg een opzicht afgeweken van de gebruikelijke praktijk. Stolpersteine zijn uitsluitend bedoeld voor joden die zijn gedeporteerd en in concentratiekampen vermoord. Maar sommige slachtoffers stierven onderweg al, in Vught of Westerbork, of tijdens de onderduik, door bijvoorbeeld een bombardement. De werkgroep voerde bij Demnig aan dat dit vreemd onderscheid is, een discriminatie in leed die overlevende familieleden zeer doet. Want de betrokken, overleden joden zijn onloochenbaar door de oorlog omgekomen. Demnig heeft ermee ingestemd ook deze Dordtenaren te eren.
Het eerste steentje wordt om half tien gelegd in de Raamstraat, ongeveer op de plek van pand nummer 11. Hier is geboren en opgegroeid Benjamin Cohen de Heer (Dordrecht, 1890 – Auschwitz, 1942). Hoewel juwelier Benjamin Cohen is opgepakt in zijn latere woonplaats Haarlem, wilde een zoon van hem zijn vader per se in Dordrecht herdenken.
De tweede steenlegging is om tien uur, even buiten de binnenstad, in Krispijn, op de Frans Lebretlaan 13. Hier woonden Fedor Jacob (Geldern, 1911) en zijn dochter Magdalena (Dordrecht, 1940). Hij kwam om het leven in maart 1945 bij het bombardement op Den Haag; Magdalena in december 1942 in kamp Westerbork.
Terug in de binnenstad wordt om 10.45 uur op de Voorstraat 164 een steen gemetseld voor kapper Heinz Mesritz (Wittingen, 1915 - Bobrek, 1943), een Duitse vluchteling die zich op dit adres schuilhield bij de familie Zadoks. Dordrecht was zijn laatste toevluchtsoord.
Op de Riedijk 32 komt om 11.45 een steen voor Mietje Viskoper (Amsterdam 1936 - Auschwitz, 1944), een onderduikster die wordt genoemd in twee boeken over de klopjacht op joden, van Sytze van der Zee en Ad van Liempt. Toen Mietje door de Dordtse politieagent Harry Evers, een fanatieke jodenjager, in het pand op de Riedijk werd ontdekt, schreeuwde hij tegen haar: “Kom hier, smous! Het stikhok moet je in!”, daarmee de gaskamer bedoelend.
’s Middags om 12.45 uur wordt bij de Singel 274 een steentje geplaatst voor de legendarische Dordtse huisarts Oscar Cahen (Leiden, 1874 – Sobibor, 1943). Het college van B&W is hierbij aanwezig. Cahen zond al zijn niet-joodse patiënten een circulaire waarin hij met grote treurnis meedeelde dat de Duitsers hem het werken verboden hebben per 1 mei 1941. Om half twee is er verderop op de Singel, bij nummer 300, een korte plechtigheid voor Roza Cohen (Groningen, 1897 – Sobibor, 1943).
In de Cornelis van Beverenstraat, bij nummer 27, komen om 14 uur steentjes voor de twee oud-bewoonsters, Anna Spanjer-den Hartog (Heerjansdam, 1875 – Auschwitz, 1942) en Betrina den Hartog (Heerjansdam, 1871 – Auschwitz, 1942). Een half uur later, terug op de Singel (nummer 214), krijgt Johanna Liepman-Noach (Dordrecht, 1884 – Auschwitz, 1943) een steentje.
De steenlegging wordt afgesloten bij de Clara en Mariahof 1, waar Lena Marie Eijl (Amsterdam, 1887 - Auschwitz, 1943) als huishoudster werkte voor Jacob van Dam (Dordrecht, 1876). Deze metaalhandelaar stierf in kamp Vught, in juli 1944.
Bij de meeste steenleggingen wordt kort gesproken, door verwanten, een werkgroeplid of door degenen die de Stolpersteine hebben bekostigd. Belangstellenden mogen deze plechtigheden, die voor nabestaanden dikwijls een begrafenis zijn, bijwonen. Op de pagina ‘Verhalen over het voorbije joodse leven in Dordrecht’ zijn over meerdere van de joden die de 26ste worden herdacht, uitgebreide artikelen te lezen, reconstructies van hun levens.
Adressenlijst 26 januari 2016: | onder voorbehoud | geboren | vermoord | ||
09.30 uur | Raamstraat 11 | Benjamin Cohen de Heer | 1890 | 15-12-1942 | Auschwitz |
10.00 uur | Frans Lebretlaan 13 | Fedor Jacob | 1911 | 03-03-1945 | Bombardement Den Haag |
Magdalena Jacob | 17-12-1942 | Westerbork | |||
10.45 uur | Voorstraat 164 | Heinz Mesritz | 1915 | 02-05-1943 | Bobrek |
11.15 uur | Riedijk 32 | Mietje Viskoper | 1936 | 11-02-1944 | Auschwitz |
Pauze | |||||
12.45 uur | Singel 274 | Oscar Cahen | 1874 | 13-03-1943 | Sobibor |
12.45 uur | College van B&W aanwezig | ||||
13.30 uur | Singel 300 | Roza Cohen | 1897 | 05-03-1943 | Sobibor |
14.00 uur | C. van Beverenstraat 27 | Anja Spanjer-den Hartog | 1875 | 19-11-1942 | Auschwitz |
Betrina den Hartog | 1871 | 19-11-1942 | Auschwitz | ||
14.30 uur | Singel 214 | Johanna Liepman-Noach | 1884 | 19-11-1943 | Auschwitz |
15.00 uur | Clara en Mariahof 1 | Lena Maria Eijl | 1887 | 19-11-1943 | Auschwitz |
Jacob van Dam | 1876 | 24-07-1944 | Vught |