NIEUWS

Werkgroep mag nu ook zelf Stolpersteine leggen

Dinsdag 26 januari worden er bij woningen van omgekomen Dordtse joden opnieuw herdenkingssteentjes aangebracht, voor de derde keer nu al. Op negen adressen in hoofdzakelijk de binnenstad komen in totaal twaalf zogenoemde Stolpersteine. De Dordtse werkgroep Stolpersteine, die met giften en donaties tweehonderd steentjes hoopt te kunnen financieren, is na de 26ste gevorderd tot veertig exemplaren.

Gunter Demnig, de Duitse kunstenaar die de struikelsteentjes bedacht, is er zelf niet bij aanwezig. Hij krijgt zoveel aanvragen uit heel Europa, duizenden per jaar, dat hij de steentjes steeds moeilijker persoonlijk kan komen bezorgen en metselen. Demnig heeft de werkgroep toestemming gegeven het werk zelf te (laten) doen, een zogeheten Selbstverlegung. De gemeente heeft er medewerkers van Openbare Werken voor beschikbaar gesteld. Op 22 februari, bij de vierde steenlegging in Dordrecht, is Demnig weer wel paraat.

Op de 26ste januari wordt in nòg een opzicht afgeweken van de gebruikelijke praktijk. Stolpersteine zijn uitsluitend bedoeld voor joden die zijn gedeporteerd en in concentratiekampen vermoord. Maar sommige slachtoffers stierven onderweg al, in Vught of Westerbork, of tijdens de onderduik, door bijvoorbeeld een bombardement. De werkgroep voerde bij Demnig aan dat dit vreemd onderscheid is, een discriminatie in leed die overlevende familieleden zeer doet. Want de betrokken, overleden joden zijn onloochenbaar door de oorlog omgekomen. Demnig heeft ermee ingestemd ook deze Dordtenaren te eren.

Het eerste steentje wordt om half tien gelegd in de Raamstraat, ongeveer op de plek van pand nummer 11. Hier is geboren en opgegroeid Benjamin Cohen de Heer (Dordrecht, 1890 – Auschwitz, 1942). Hoewel juwelier Benjamin Cohen is opgepakt in zijn latere woonplaats Haarlem, wilde een zoon van hem zijn vader per se in Dordrecht herdenken.
De tweede steenlegging is om tien uur, even buiten de binnenstad, in Krispijn, op de Frans Lebretlaan 13. Hier woonden Fedor Jacob (Geldern, 1911) en zijn dochter Magdalena (Dordrecht, 1940). Hij kwam om het leven in maart 1945 bij het bombardement op Den Haag; Magdalena in december 1942 in kamp Westerbork.

Terug in de binnenstad wordt om 10.45 uur op de Voorstraat 164 een steen gemetseld voor kapper Heinz Mesritz (Wittingen, 1915 - Bobrek, 1943), een Duitse vluchteling die zich op dit adres schuilhield bij de familie Zadoks. Dordrecht was zijn laatste toevluchtsoord. Op de Riedijk 32 komt om 11.45 een steen voor Mietje Viskoper (Amsterdam 1936 - Auschwitz, 1944), een onderduikster die wordt genoemd in twee boeken over de klopjacht op joden, van Sytze van der Zee en Ad van Liempt. Toen Mietje door de Dordtse politieagent Harry Evers, een fanatieke jodenjager, in het pand op de Riedijk werd ontdekt, schreeuwde hij tegen haar: “Kom hier, smous! Het stikhok moet je in!”, daarmee de gaskamer bedoelend.

’s Middags om 12.45 uur wordt bij de Singel 274 een steentje geplaatst voor de legendarische Dordtse huisarts Oscar Cahen (Leiden, 1874 – Sobibor, 1943). Het college van B&W is hierbij aanwezig. Cahen zond al zijn niet-joodse patiënten een circulaire waarin hij met grote treurnis meedeelde dat de Duitsers hem het werken verboden hebben per 1 mei 1941. Om half twee is er verderop op de Singel, bij nummer 300, een korte plechtigheid voor Roza Cohen (Groningen, 1897 – Sobibor, 1943).

In de Cornelis van Beverenstraat, bij nummer 27, komen om 14 uur steentjes voor de twee oud-bewoonsters, Anna Spanjer-den Hartog (Heerjansdam, 1875 – Auschwitz, 1942) en Betrina den Hartog (Heerjansdam, 1871 – Auschwitz, 1942). Een half uur later, terug op de Singel (nummer 214), krijgt Johanna Liepman-Noach (Dordrecht, 1884 – Auschwitz, 1943) een steentje.
De steenlegging wordt afgesloten bij de Clara en Mariahof 1, waar Lena Marie Eijl (Amsterdam, 1887 - Auschwitz, 1943) als huishoudster werkte voor Jacob van Dam (Dordrecht, 1876). Deze metaalhandelaar stierf in kamp Vught, in juli 1944.

Bij de meeste steenleggingen wordt kort gesproken, door verwanten, een werkgroeplid of door degenen die de Stolpersteine hebben bekostigd. Belangstellenden mogen deze plechtigheden, die voor nabestaanden dikwijls een begrafenis zijn, bijwonen. Op de pagina ‘Verhalen over het voorbije joodse leven in Dordrecht’ zijn over meerdere van de joden die de 26ste worden herdacht, uitgebreide artikelen te lezen, reconstructies van hun levens.

Adressenlijst 26 januari 2016: onder voorbehoud geboren vermoord  
09.30 uur Raamstraat 11 Benjamin Cohen de Heer 1890 15-12-1942 Auschwitz
10.00 uur Frans Lebretlaan 13 Fedor Jacob 1911 03-03-1945 Bombardement
Den Haag
    Magdalena Jacob   17-12-1942 Westerbork
10.45 uur Voorstraat 164 Heinz Mesritz 1915 02-05-1943 Bobrek
11.15 uur Riedijk 32 Mietje Viskoper 1936 11-02-1944 Auschwitz
Pauze
12.45 uur Singel 274 Oscar Cahen 1874 13-03-1943 Sobibor
12.45 uur College van B&W aanwezig        
13.30 uur Singel 300 Roza Cohen 1897 05-03-1943 Sobibor
14.00 uur C. van Beverenstraat 27 Anja Spanjer-den Hartog 1875 19-11-1942 Auschwitz
    Betrina den Hartog 1871 19-11-1942 Auschwitz
14.30 uur Singel 214 Johanna Liepman-Noach 1884 19-11-1943 Auschwitz
15.00 uur Clara en Mariahof 1 Lena Maria Eijl 1887 19-11-1943 Auschwitz
    Jacob van Dam 1876 24-07-1944 Vught

Klik hier om het fotoverslag te bekijken >